Historias de doazóns museísticas

Todos os bens culturais que se conservan e amosan nun museo teñen unha intrahistoria particular e interesante fóra do seu valor patrimonial, que fai referencia á súa creación, posuidores, uso, significado, técnica, execución, circunstancias… e unha infinidade de características transversais materiais e inmateriais que lles confiren unha dimensión holística. As tres modalidades máis frecuentes de ingreso de bens culturais neste tipo de institucións son por adquisición, depósito ou doazón. Na primeira hai unha vontade de venda por unha parte e de compra pola outra, na seguinte o dono da obra mantén a súa propiedade cedéndoa por un tempo determinado, pero é na doazón onde se reafirma tanto o carácter xeneroso do benfeitor, que lega para sempre un ben ou unha colección para o desfrute público da cidadanía, coma esas narrativas singulares que acompañaron a súa relación coas pezas doadas. Benfeitores No proceso de coleccionar, xuntando e reunindo bens culturais novos ou conservando outros herdados, hai un compoñente psicolóxico de motivacións varias; unha persoa valora uns obxectos por riba doutros por diversas causas e desta maneira, ao longo do tempo, van acumulando connotacións emocionais, dicindo cousas dos seus donos, conformando ese valor intrínseco engadido; adquiren vida e relatan historias paralelas, aínda que manteñan sempre esa importancia patrimonial obxectiva. Velaí o papel dos museos na salvagarda dos bens culturais: custodian, conservan, expoñen, investigan e transmiten coñecemento Penso, como Pirandello, que os obxectos adquiren alma cando nós lles proxectamos as nosas lembranzas. Así mesmo, as obras de arte falan dos seus creadores, da sociedade que as contempla ou dos mecenas que as promoven e patrocinan e aí entra esa parte inmaterial que pode acompañalas e que se debe rexistrar dalgún xeito para conservar a memoria de contexto. Nos museos temos exemplos de benfeitores que doan pinturas familiares, documentos, artes decorativas, pezas etnográficas, arqueolóxicas… cuxo maior aliciente non é só a súa pervivencia nos rexistros como doadores, senón constatar que reverten en propiedade dunha institución pública onde se conservarán para as vindeiras xeracións. Son tamén un xeito de participación cidadá nestas institucións. Coido que un bo exemplo deste tipo de doazóns ao Museo Provincial de Lugo sería a realizada o 18 de decembro de 1965, unha colección de dous óleos, unha acuarela, 25 debuxos, un gravado e unha litografía de Castelao (Rianxo, 1886 - Bos Aires, 1950), directamente relacionada coa altruísta intención de Álvaro Gil Varela de difundir o legado dun insigne persoeiro co que tamén tivo unha relación de amizade. Este mecenas lucense fixo moitas doazóns impulsando a dotación de diversas institucións culturais, pero, no caso que nos ocupa, a citada colección fálanos así mesmo de compromiso, de exilio, de preservación e difusión, de ideario, de valentía, de galeguismo e dos avatares do conxunto ingresado. O legado de Castelao O proceso de vicisitudes da obra de Castelao que ficou en Galicia tralo seu exilio, pode seguirse a través de bibliografía ao respecto ou dos datos conservados nos arquivos documentais dos Museos de Lugo e Pontevedra; neste último, en particular, co epistolario de Gil Varela, José Fernández López e Filgueira Valverde, obsérvase tanto os problemas previos derivados da forma de ingreso no museo pontevedrés, como a loable intención dos persoeiros citados para a conservación e transmisión dun legado, amais de aumentar as coleccións de arte galega. Nunha carta datada o 8 de xullo de 1964, escrita por Gil Varela, especifícase que se lle entregou a Virxinia, viúva de Castelao, pola obra do seu marido incautada e depositada no museo de Pontevedra, unha cantidade simbólica, mentres que comenta a inicial intención de enviar seis ou oito debuxos para ao Museo de Lugo, onde formaba parte da Xunta Reitora. Despois de incorporarse a ambos os dous fondos museísticos grazas ás xestións indicadas, tamén a forma de expoñer e estudar esa colección concreta variou ao longo dos anos ata, no caso do Museo de Lugo por exemplo, a conformación, en 2009, dunha sala monográfica específica para Castelao. Velaí o papel dos museos na salvagarda dos bens culturais: custodian, conservan, expoñen, investigan e transmiten ese coñecemento. Posteriormente, en 2011, outro paso transcendental foi a declaración de Ben de Interese Cultural inmaterial para o legado de Castelao polo seu valor simbólico e interese, sentando un precedente para as proteccións do patrimonio intanxible dimensionado a maiores do patrimonio material. Os bens culturais teñen memoria porque lembran situacións, contextos e simboloxías propias, tendo ese dobre valor do que son, unha forma de expresión artística, e do que significan: o concepto e relacións.