O libro galego loita polo seu futuro: só oito de cada 100 están en lingua galega

Esta segunda feira, 1 de xullo, inaugurábase a Feira do Libro de Vigo; o 29 de maio xa comezou a Feira do Libro Antigo en Lugo. O verán será unha sucesión de encontros nos que a lectura se impón como centro da vida cultural: Ponteareas, Rianxo, A Coruña, Viveiro, Foz, Monforte... acollerán nas súas rúas estas xuntanzas entre persoas lectoras e librarías. Mais o papel que ten o libro galego nelas segue sendo secundario. O pasado mes de febreiro o Barómetro de Hábitos de Lectura e Compra de Libros que anualmente publica a Federación de Gremios de Editores do Estado, desvelaba que só oito de cada cen libros vendidos na Galiza están en galego. En Euskadi esa porcentaxe elévase a 17%, e en Catalunya consolídase a proporción dun terzo de lectoras e lectores en catalán. O mesmo Barómetro indicaba que só 3,1% das persoas que len na Galiza prefiren facelo en galego, fronte a 96,2% que se inclinan polo castelán como lingua de referencia. "A novidade neste eido é que a Xunta de Galiza encargou, por primeira vez, un estudo no que rexistra e admite estes datos que nós levamos repetindo desde hai anos", explica a Nós Diario Henrique Alvarellos, presidente da Asociación Galega de Editores (AGE). "Ese dato clave de 8% recoñece a debilidade extrema do mercado do libro galego no país". Curiosamente, o informe encargado pola Xunta reflicte ese dato no estudo, mais non o recolle nas conclusións. Desde AGE, non obstante, anuncian que nos primeiros días do mes de xullo terán unha reunión cos responsábeis de cultura do novo Executivo. O incumprimento da Lei do Libro por parte da Xunta ameaza o sector: "Hoxe publícanse a metade de títulos en galego que en 2008" Un plan fantasma Que a Xunta está ao tanto desa febleza do mercado do libro galego demóstrao o feito de que en abril de 2023 anunciase a posta en marcha dun Plan de impulso ao libro galego, dotado con 3 millóns de euros, que suma "11 novas iniciativas que permitirán adaptarse á transformación dixital, adecuarse ás novas realidades de consumo e crear e fidelizar lectores". O plan, porén, non foi consensuado coas asociacións do sector, que mostraron a súa sorpresa ante unha batería de medidas da que non sabían nada. "En realidade, non soubemos cando se anunciou nin tampouco despois, e volveu falar do tema", confirma Alvarellos que, non obstante, declara que irán á reunión cos representantes da Consellería de Cultura "intentando, unha vez máis, mostrar á Xunta como pode ser útil para a cultura do país traballar en colaboración cos axentes do sector. Non podemos seguir sostendo unha cultura e unha identidade con ese 8%". O certo é que o problema da lectura en galego é o suficientemente complexo como para solucionalo cun plan simple, "pero unha das principais ferramentas que existen para resolvelo son as políticas públicas do Goberno autonómico. Un país non pode permanecer inactivo ante esas cifras que agora manexa a propia Xunta de Galiza", afirma Henrique Alvarellos. As editoras galegas acoden ás feiras internacionais sen apoio da Xunta: "O caso galego é insólito no sector" Incumprimentos da Lei do Libro e a Lectura As asociacións relacionadas co libro veñen indicando desde hai anos que se precisa dar cumprimento á Lei do Libro e a Lectura que, aprobada no ano 2006, recoñecíalle ao sector editorial a categoría de "estratéxico para a Galiza". Mais as actuacións da Xunta non acaban de cadrar con esa tipificación: a lectura non se trata como un dos eixos das políticas públicas e iso parece indicar que non existe unha vontade política real de impulsar a lectura en galego. "Mais tamén existe un problema de falta de apoio social ao libro e á lectura en galego e, nese sentido, debemos apelar aos medios de comunicación, ás librarías e a todos os mediadores que poden cooperar en facer visíbel a oferta editorial galega", indica o presidente da AGE. Cesáreo Sanchez Iglesias, presidente da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG), incide, porén, na responsabilidade institucional. "Eu lembro unha reunión que tivemos co anterior conselleiro de Cultura na que se referiu ás persoas que escriben dicindo vós, que escribides nas fins de semana. Esa actitude reafirma o papel subsidiario que se lle dá, socialmente, á cultura galega. Creo que a un responsábel político podemos e debemos esixirlle unha disposición máis exemplar. Eu creo que as persoas que escribimos cumprimos coa nosa parte: hai un sistema literario rico, complexo, que está facendo achegas á sociedade e que se recoñece fóra das nosas fronteiras, non se limita a prácticas de consumo interno. E a Administración ten a responsabilidade de que exista un respecto polo noso traballo". Sánchez, ademais, reclama un investimento público que estea á altura. "Sen un orzamento sólido non se pode defender unha acción política no sector. Hai que lembrar que en 2008 se publicaban 2.000 títulos en galego ao ano e, agora mesmo, esa cifra reduciuse á metade. A industria editorial galega chegou a ser a terceira máis importante do Estado e agora está atomizada en pequenas empresas familiares que fan o que poden para subsistir. E mesmo están comezando a aparecer empresas de autoedición -eu non as chamaría editoriais- que non cumpren o papel social dunha editora. É determinante que se cumpra a Lei do Libro e que se dote economicamente para que poida existir unha industria editorial sa. Non pode ser que as estruturas literarias teñan máis apoio dalgúns Concellos e Deputacións que do propio Goberno da Galiza". O presidente da AELG lembra que, en 2022, as cinco principais asociacións do sector do libro galego (a AGE, a AELG, a Asociación Galega de Profesionais da Ilustración, a Asociación Galega de Profesionais da Tradución e Interpretación e a Federación de Librarías de Galiza) abandonaron o Consello Asesor do Libro porque "o desenvolvemento das xuntanzas deste Consello non está a ser útil para o noso sector, pois nelas non se vehiculan solucións ou saídas aos principais problemas que afectan ao mundo do libro galego", segundo rezaba o comunicado que fixeron público na altura. As editoras acusan a Xunta de descoñecer a realidade do sector Proxección exterior Os desencontros do sector coa Xunta non acabaron aí. Unha serie de reivindicacións históricas seguen sen ser atendidas: plan de apoio á rede de librarías, implicación real da Consellaría de Industria cun orzamento específico, creación do innúmeras veces demandado Instituto Rosalía de Castro de promoción da cultura, apoio dos medios de comunicación públicos... son algunhas das demandas que non obteñen unha resposta concluínte da Administración, e que levaron as asociacións a acusar a Xunta de descoñecer a realidade do sector. E a todas estas peticións, hai que sumar o descontento coas axudas ás traducións literarias e a polémica que xa manteñen os editores pola representación do sector nas grandes feiras internacionais do libro e que levou a que editores e Xunta teñan stands diferentes nalgúns dos encontros de primeiro nivel internacional. En 2022, a Asociación Galega de Editores decidiu que asumiría a xestión da súa participación nas Feiras Internacionais do Libro, prescindindo da mediación da Xunta de Galiza. A decisión viña precedida de varios anos de polémica entre AGE e a Secretaría Xeral de Cultura nos que acusaba a Xunta de carecer dun modelo estratéxico para a proxección internacional do libro e da edición. "As feiras ás que nos estamos referindo son estritamente profesionais, nelas non se compran e venden libros, senón dereitos internacionais", acalara Alvarellos. "Existe un erro de concepción na Xunta, que acode a estas feiras como se fosen encontros promocionais, cando en realidade son citas profesionais que deben ser útiles para o sector. É un asunto no que non avanzamos nos últimos anos e que esperamos que se poida desbloquear agora". A AGE e a AELG concordan en destacar que a literatura galega pasa por un momento de expansión que se demostra na cantidade de premios que autores e autoras de todos os xéneros reciben fóra das nosas fronteiras. "Mais nunca se deu un paso que non deixamos de reivindicar: a creación dun organismo que axude á promoción da cultura e do libro da Galiza, semellante ao Cervantes español ou ao Ramón Lull de Catalunya", conclúe Cesáreo Sánchez. O sector editorial acusa de desleixo á Xunta polas axudas á tradución A tradución como elemento normalizador da lectura O Barómetro de Compra de Libros e Hábitos de Lectura apunta que a falta de obras traducidas é a principal razón para escoller obras en castelán. Porén, a actuación da Administración tampouco semella actuar neste eido en consecuencia. "En todo caso, nós consideramos que esta demanda das lectoras se debe sobre todo á falta de difusión e de motivación ás persoas lectoras a ler en galego", matiza Beatriz Fariña, presidenta de Asociación Galega de Profesionais da Tradución e Interpretación (AGPTI). "As traducións existen cada vez en maior número, igual que as editoriais especializadas en tradución. O que falta é un goberno que se preocupe por situar a lingua galega ao mesmo nivel que o castelán". As axudas á tradución de libros galegos a outros idiomas e doutras linguas ao galego constitúe outra das frontes permanentes entre o sector editorial e a Xunta. "A nosa principal solicitude neste aspecto é que se fagan convocatorias diferentes para a tradución doutras linguas ao galego e do galego a outras linguas, dúas realidades con condicionantes moi diferentes", explica Beatriz Fariña. Pero ademais existen outros condicionantes técnicos, como a extensión das obras ou o interese que poidan ter para o mercado galego, que deberían contemplarse nas convocatorias destas axudas. Un caso rechamante de falta de previsión é que, coa presunta intención de difundir no exterior a literatura galega, a convocatoria estabelece que o orixinal dunha autora ou autor galegos recibirá máis puntuación. Mais o que se propicia é que algúns dos máis beneficiados sexan proxectos que traducen ao galego obra de autores nacidos na Galiza e que escriben en castelán. A empresa dunha condenada por estafa recibe da Xunta da Galiza 30.000 euros en axudas para traducións