Memorias de Galicia en África

“O teatro é un dos instrumentos expresivos e máis útiles para a edificación dun país; o barómetro que rexistra a súa grandeza ou o seu declive. Un teatro sensible e ben orientado a todos os niveis pode transformar en poucos anos a sensibilidade dun pobo”. Con estas palabras de Federico García Lorca, o director e dramaturgo angolano José Mena Abrantes conclúe o seu traballo Uma breve historia geral do teatro, publicado en 2022. Con el e coa escolla consciente de dedicar máis da metade das súas páxinas ao teatro africano, sempre ausente das historias do teatro mundial, Abrantes presenta unha clara vontade de reposicionar África e incluír o seu teatro ao lado doutros países e continentes. Non son estraños os vínculos nin as relacións escénicas que se teñen materializado entre África e Galicia ao longo das últimas décadas, sexan estas no ámbito do circo, a narración oral, a música ou o propio teatro. Proba disto é tamén o propio Mena Abrantes quen, en 1989, levou a escena para o Elinga Teatro de Luanda a peza Os vellos non deben namorarse, de Castelao. Mais non foi esta a única vez, xa que o profesor José Teixeira asinou unha segunda montaxe do autor rianxeiro no país africano. Non son estraños os vínculos nin as relacións escénicas que se teñen materializado entre África e Galicia Nese traballo de detectar intereses compartidos e tecer redes de intercambio, neste 2024 completáronse as primeiras mobilidades para estudantes e persoal docente no eido da educación superior das artes escénicas entre Galicia e África subsahariana. Foi grazas ao proxecto enmarcado dentro programa Erasmus+ que lidera a ESADg xunto coa Universidade de Cabo Verde, a UniLuanda de Angola, a Universidade Pedagógica de Maputo e a Universidade Eduardo Mondlane, tamén de Maputo, en Mozambique, baixo o abrigo do SEPIE e o apoio da Asociación de Universidades en Lingua Portuguesa. Internacionalización no ámbito da lusofonía O antedito programa representa unha acción estratéxica para a internacionalización no ámbito da lusofonía grazas ás bolsas para estudos a catro estudantes procedentes da África austral por semestre e á promoción de intercambio de docentes co obxectivo de coñecer os centros e as súas metodoloxías de traballo. Así, as primeiras mobilidades realizadas permitiron detectar denominadores comúns como son a necesidade de establecer contactos ou o interese por desenvolver unha dramaturxia coa que contar as propias historias sen necesidade de adoptar nin adaptar modelos externos; unha dramaturxia forte e capaz de detectar problemas concretos e vehicular debates sociais. Entre as visitas do profesorado africano a Galicia, a comunidade escolar tivo a posibilidade de achegarse ao traballo da profesora Nilza Laice co “Laboratorio de estudos de xénero no campo da arte dramática. Mulleres artistas: que corpos e que historias están contando?”. De igual xeito, a profesora Angelina Chavango baseou o seu traballo no xogo tradicional a importancia do teatro para a infancia e ofreceu unha palestra na que abriu o diálogo entre a peza As 30 mulheres de Muzelene do dramaturgo Lindo Lhongo coa creación máis recente de Casimiro Nhussi titulada A dança da poligamia que permitiu coñecer un pouco mellor o debate que existe ao redor desta cuestión na sociedade mozambicana. Pola súa parte, o dramaturgo Félix Bruno ofreceu un espazo para descubrir a eficacia do traballo ao redor do teatro do oprimido á hora de revelar conflitos e posicións de desigualdade en calquera contexto. De igual modo, as primeiras mobilidades docentes nas universidades africanas permitiron aproximar referentes do teatro galego contemporáneo, descubrir nomes da creación africana recente e contribuír ao desenvolvemento dun imaxinario común, amplo, fértil e con múltiples centros no que a lingua galega conviva con todas linguas das persoas participantes. Despois de todo, como escribe o caboverdiano João Branco no propio prólogo da peza de Mena Abrantes: “O eurocentrismo das análises históricas de procesos sociais e/ou culturais provocaron a aparición de investigacións que acabaron por lembrar que a terra é redonda e que toda visión centralista é, por natureza, castradora, logo, cientificamente insuficiente”. Nun tempo no que comeza a ser inevitable o debate sobre o decrecemento e no que os países opulentos deben baixar o ritmo para que poidan medrar os países do sur – sur entendido non só como xeografía senón como metáfora do sufrimento causado polo capitalismo e o colonialismo e da resistencia a esas formas de opresión-, o coñecemento desde a escena pode ser unha “ferramenta expresiva e útil” para transformar en poucos anos a sensibilidade da humanidade.