Castelao: a dimensión político-cultural

Para a mentalidade eurocéntrica, que tamén atinxe un sector da cultura galega, resulta inconveniente subliñar as coincidencias da nosa dinámica histórico-cultural coa dos países colonizados do que se adoitou chamar terceiro mundo. Porén, resulta unha evidencia que estas coincidencias existen por teren os contextos coloniais características comúns, que os definen. Goste ou non, o espolio e o dominio colonial producíronse e prodúcense tamén dentro do espazo europeo, malia a brancura da pele ou a igualdade xurídica formal dos individuos. O certo é que as concomitancias na forma de se producir a toma de conciencia nacional na Galiza, e en como se expresou politicamente, desde o punto de vista orgánico e programático, a través de movementos populares e o tipo de líderes que os encabezaron, asemellounos máis aos procesos de concienciación nacional e descolonización en África, América Latina ou Asia, que á dinámica política dominante e hexemónica nos Estados centrais europeos. Castelao ten moito a ver con Martí, con Mariátegui, con Amilcar Cabral, con Ho-Chi-Min, con Lumumba, precisamente por partillaren os pobos situacións anómalas, onde o patriotismo, o anti-imperialismo e a defensa do dereito de autodeterminación, a soberanía nacional, contra o dominio exterior, son as claves da súa razón de ser. Todos eles, intelectuais e artistas, educados na atmosfera colonial, foron apostando, a través dun proceso de auto-conciencia sobre o seu papel e sobre o dominio ao que os seus pobos estaban sometidos, por asumir unha causa política ineludíbel. Castelao ten causa no pobo galego, expresión del é. Non é dos que o negan e burlan De todos, o que desenvolveu unha actividade artística máis prolífica, até unha idade avanzada, antes de desembocar no compromiso político como prioridade, foi Castelao. Por iso, e pola forma de ser asumido no contexto colonial, a sombra de artista (en versión, humorista) prevaleceu como a dominante no imaxinario popular. Esta dimensión da súa intervención social, como caricaturista e humorista crítico na prensa, foi unha das causas da súa popularidade, contribuíndo así a ser, entre os da candidatura de unidade republicana, o eleito, como galeguista, con máis votos na provincia de Pontevedra nas eleicións de 1931. O seu legado Unha das características fundamentais do seu pensamento, o internacionalismo, que non confundiu nunca con cosmopolitismo, ten moito a ver cun anti-imperialismo de raíz, asentado no dereito á existencia política de todos os pobos do mundo. O seu galeguismo era nacionalismo, pois, é a expresión lóxica, natural, derivada da necesidade de o pobo galego, a nación galega, chegar a ter existencia política, a manifestar a súa vontade colectiva, como tal. Velaquí as razóns (nacionalismo e anti-imperialismo) polas que non resultou cómodo, após rematada a guerra en 1939, para quen, en nome dun suposto galeguismo e desde unha posición eurocéntrica e liberal, dentro da Galiza, padecían, e padecen, un europeísmo cosmopolita e un atlantismo inherente á defensa da chamada cultura occidental como hexemónica e dominante. A traxectoria artística e política de Castelao converteuno nun símbolo da nación galega. Foi artista plástico, con amplo recoñecemento fóra e dentro do país, o máis internacional de todos os galegos; para alén da súa coherencia programática, foi tamén un político hábil, capaz de xogar con intelixencia táctica, en contextos con moitas limitacións, a favor dos dereitos de Galiza como nación, e mantivo no exilio a chama do nacionalismo galego, garantindo así coa súa testemuña, a súa acción e o seu testamento escrito (en especial, o Sempre en Galiza), a súa continuidade nas futuras xeracións dentro da Galiza. Non resulta difícil, malia resultar irritante e penoso, comprender por que houbo tanto interese en traer os seus restos mortais en 1984, argumentando que xa se daban as condicións políticas que esixían o seu pensamento, a súa traxectoria, a súa visión da Galiza. Preguntémonos que trato recibiu a súa obra artística (a maioría oculta), que coñecemento e valoración social existe da mesma, da súa figura e traxectoria, após corenta anos. Teremos a resposta de cal é a consideración que merece oficialmente. O seu único obxectivo foi, durante todos estes anos, a mistificación, a desvalorización, a desfiguración, o baleirado da súa mensaxe. Recorren a un uso, ocasional e impostado, sen que comporte ningunha consecuencia para o seu comportamento e actitude respecto da consideración de Galiza como un pobo, unha nación, realmente existente. Obxectivo: enterrar o seu pensamento e a súa traxectoria. Castelao ten causa no pobo galego, expresión del é. Non é dos que o negan e burlan.