O relato de verán: 'Un Borbón republicano' (I)

Quen me dera ser coma unha árbore para vivir en calada calma, sen lembrar dramas humanos propios nin alleos. Por desgraza, a maioría dos recordos que teño son moi dolorosos, pois fun unha das que padeceron a feroz represión desatada polo golpe de Estado de Franco. Con todo, afortunadamente tamén hai algunha lembranza que me alegra e dá consolo. Así, para min, desde nena, ir con meu avó onda o carballo da Portela, o do padre Sarmiento, era sempre unha auténtica festa, unha ledicia de excursión que ocorría, como mínimo, unha vez ao ano. Eu ía moi ilusionada e contenta canda el desde a nosa casa na Boa Vila, ao longo daquel bonito paseo que principiabamos pola beira da ría e, subindo a través do barrio da Seca pola estrada do Ribeiro, rematabamos chegando ao pé daquel benquerido carballo da Portela, que se ergue no adro da capela de Santa Margarida de Mourente. Lembro coma se estivese a vivila agora aquela derradeira visita que fixemos os dous xuntos (meu avoíño morrería meses despois). Na miña memoria reverdece e brilla aquela tarde solleira e leda de verán en que ambos os dous, como adoitabamos facer, estabamos sentados á sombra do carballo: meu avó, nobre cabeza de guedellas e barbas brancas, grandes mans –xa xubiladas– de canteiro, a voz temperada por unha calidez agarimosa; e á súa beira, eu mesma, daquela unha rapariga con floco e longas trenzas mouras. Estou a oír outra vez na miña cabeza aquela súa voz tan querida. Síntoa de novo moi viva dentro de min, onde, sempre entrañábel, ficou ben resgardada, xa que para min nunca marchou de todo para o alén. Esa cariñosa voz volve agora rememorada, de xeito que as verbas del sóanme coma se tornasen a ser ditas: Xa sabes da miña afección á Historia e á Política, miña nena; algún vicio habíache ter... Indago e leo todo o que podo sobre eses temas para tratar de comprender as razóns do sometemento que o noso pobo padece desde hai séculos, mormente desde os Reis Católicos, que ordenaron políticas nefastas para Galiza, que acabaría convertida, como dixo Faraldo, nunha “ verdadeira colonia da Corte”... Ben, coido que xa tes idade abonda para entenderes o escrito que hoxe che quero entregar. E que mellor sitio que este, baixo este carballo histórico? Verás, vouche dar isto que escribín para ti –dixo tirando da faldriqueira un caderniño e mostrándome a capa onde figuraba, con fermosas maiúsculas, o título “UN BORBÓN REPUBLICANO”, e debaixo: “Escrito para a miña neta”, e dándomo engadiu–: Velaí tes. Doucho como un modesto legado meu para que o leas e conserves sempre. Contén un episodio que tivo lugar neste mesmo sitio onde estamos agora, así como as súas consecuencias históricas. Un dos seus protagonistas sería considerado con razón coma unha ovella descarreirada da caste dos Borbóns, porque realmente foi, por raro que pareza, un republicano convencido. Sorprendente, non é? Lendo isto aprenderás por que este carballo é tan importante e significa tanto para os que amamos a nosa terra e queremos liberala da súa inxusta opresión. Por iso penso que debería ser o sobranceiro símbolo vivo da Galiza. Lembro coma se estivese a vivila agora aquela derradeira visita que fixemos os dous xuntos Estes días dubidei se che deixar o caderno nesta caracocha como agasallo sorpresa, pero desboteino porque corría o risco de que o papel fose danado ou alguén o collese. E abofé que sería unha mágoa, porque ir pescudando e informándome de todo isto, e logo despois escribircho aquí resumido, non foi sen tempo! Iso de escribir paréceme moito máis duro e ingrato do que era o meu oficio de canteiro... Cando tratei de publicalo nalgún xornal galego, parece que ninguén se dignou lelo sequera; e aínda por riba, un díxome: Pedreiro ás túas pedras... Vaites, vaites! Así de pechados son algúns xornalistas rutineiros desleigados ou quizais reaccionarios! Que lle imos facer? Pensei que ese crucial asunto histórico merecería máis interese do que eles mostraron. En fin, miña nena, teñamos laica paciencia. Se cadra, co tempo, ti terás máis sorte en divulgalo entre a xente. [Continúa esta cuarta feira]