Traede cunca e culler

Hai poucos días, unha persoa acabada de coñecer preguntoume se a “Guimaralia” era unha Asociación Cultural da zona. Expliqueille que non, que a Guimaralia é un neoloxismo, creado por Olga Novo, que se refire á Terra dos Guímaros e que o Concello da Pobra do Brollón adoptara este nome para o seu perfil de Instagram, no que se comunica toda a vida do Concello, incluíndo as actividades culturais. A pregunta, porén, fíxome pensar na diferenza, de existir, entre unha proposta cultural dun Concello e a dunha asociación. A resposta, no caso brollonés, creo que ten que ver coa profesionalización, en como se crea unha programación, en como se comunica e en como se executa a través dun concepto que se quere perseguir e que debe atravesala. Paradoxalmente, un dos elementos que atravesa a programación cultural guímara é algo inherente ás asociacións culturais: a participación da cidadanía. Para este fin, creamos varios formatos de actividade para que os particulares e asociacións que existen no Concello se poidan implicar. De todas estas estratexias, a que mellor simboliza esta conceptualización é a das foliadas guímaras. Dun xeito moi sinxelo, con estas actividade conseguimos desestacionalizar a oferta cultural, deslocalizar as actividades, dotar de sentido á infraestrutura cultural existente como os locais sociais e facer que distintos sectores de poboación participen dun xeito directo e activo na creación dun evento cultural. A dinámica é moi simple: O Concello asume a contratación dun grupo tradicional para programalo nun dos locais socias das parroquias. O grupo ofrece un pase, máis ou menos convencional para dar paso a unha pausa na que se consome un caldo preparado pola veciñanza e posteriormente, dar paso á foliada propiamente dita, normalmente encirrada polo grupo que tocou previamente. Moitos elementos participativos e comunitarios interveñen neste proceso: o baile, a preparación do caldo, a decoración ou distribución do local, a organización da barra, etc. Pódese dicir, que a contratación dun grupo dende a institución, serve de detonante para toda unha serie de dinámicas comunitarias que ademais entroncan con elementos de identidade das parroquias e pon a funcionar tamén o alumnado da Escola de Música, que atopa nas foliadas un espazo perfecto para probar as súas aprendizaxes en público. Lonxe de ser elementos estandarizados, comparten unha serie de trazos, mais cada foliada é un mundo. Algunhas non acaban de prender e hai que tirar de picadiscos, noutras hai xente maior que volve bailar recordando os puntos aprendidos nas casas da Galiza da emigración en Suíza, noutras hai músicos locais que animan a festa, hai locais máis propicios que outros, etc. Entón, tendo en conta a diversidade, creouse un sistema recoñecible ao longo do tempo, no que agora, na meirande parte dos casos son as asociacións as que solicitan a foliada ao Concello. Un dos trazos identificativos é o “traede cunca e culler” que aparece nos carteis e que ao principio custaba un pouco máis, mais que agora a meirande parte de veciñas acoden coa súa cunca e culler. Isto produce un pequeno ritual en si mesmo, que é o de sacar as cuncas na ringleira do caldo e comentalas. “Que bonita”, “que enxebre” “aí pouco vas cear” “esa ten máis anos ca ti”. No fondo trátase de sacar un elemento da nosa cultura material da intimidade, a humilde taciña na que comemos o noso caldo de verza, para darlle un novo sentido na ágora pública do local social O caldo O mesmo acontece co caldo en si mesmo. O feito de xuntarse as veciñas, ou mesmo de traer os ingredientes dende as casas para bullar xuntas as patacas, cortar a verdura, adorar a pota fervendo, facer os rituais de evitar que acede o caldo, etc. Hai aí tamén unha transmisión de coñecemento das maiores ás novas. A música e o baile, son un elemento cultural central destas foliadas, pero a ritualización do caldo colectivo tamén, ademais de que fundamenta, perpetúa e consolida os roles comunitarios. A música e o baile son un elemento cultural central destas foliadas, pero a ritualización do caldo colectivo tamén O caldo simboliza moi ben as foliadas guímaras: uñas de marrao que saen dos arcóns particulares, ou verduras das hortas de cadaquén para (re)construír unha colectividade que cada vez goza de menos contextos para existir. O caldo, como este sistema de foliadas guímaras ten unha receita ben sinxela: xuntar uns poucos humildes elementos a ferver nunha pota, mais non hai dous caldos iguais, e o éxito depende do agarimo que se poña, da lentitude, da atención aos detalles. O caldo como símbolo comunitario. Non quero dicir con isto, que un xeito de programar sexa superior a outro, nin moito menos, e a acción das Asociacións Culturais ao longo de todo o país resulta fundamental, en moitos casos, suplindo incluso a inacción dos propios concellos neste eido. O asociacionismo, cultural ou non, é o xeito máis directo de participación das persoas na vida colectiva das comunidades, mais unha boa programación cultural dende as institucións, debera ser atravesada por estratexias de participación na actividade colectiva cultural.