Xesús Pisón: o reencontro do teatro galego co alento universal

Poucos dramaturgos tiveron tanta influencia sobre as xeracións que lle seguiron. E, porén, segue a ser un "autor de culto", cunha obra case completamente descoñecida para o público, apenas representado e absolutamente ignorado pola cultura oficial. Xesús Pisón foi construíndo ao longo do tempo unha obra coherente, sólida e sempre un paso por diante do seu tempo. Se cadra, podería aplicárselle aquilo que se chegou a dicir de Francisco Taxes: "maldito nunha cultura tanto tempo maldita". Ese descoñecemento da súa obra por parte do público poderá agora mitigarse grazas á recente publicación por parte de Laiovento de Lúas do Orzán, un volume que recolle sete das súas obras pertencentes á súa última etapa -Como Jekyll e Hyde, A Vía Láctea, Tatuaxes, Materna, Animal Vacío, Ollos e Danza da mentira- xunto a unha Carta a María Casares que exerce de prólogo e denuncia o maltrato que se lle dá ao teatro na Galiza. Pisón é un autor consciente da incomodidade que provoca o seu teatro: porque atenta contra a orde estabelecida das cousas e porque o fai desde un discurso que non se deixa atrapar nas redes da ortodoxia. E malia todos inconvenientes e esquecementos que iso lle causou, nunca claudicou na súa aspiración de levar as súas obras un paso máis alá. Un horizonte universal "A obra e a influencia do teatro de Pisón é absolutamente decisiva para o teatro galego contemporáneo", declara a Nós Diario Zé Paredes, presidente de DramaturGa, a asociación de autores dramáticos da Galiza. "As súas obras foron as que abriron as portas a novos formatos teatrais que estaban en correspondencia co que se facía en Europa. El demostrou que se podía escribir un teatro puramente galego cun horizonte universal, partindo dos mundos de aquí". Porén, cando falamos da necesidade de que o teatro de Pisón chegue ás táboas, Paredes recoñece que "A súa ausencia das programacións responde a unha das principais anomalías do sistema teatral galego. Aquí contamos con excelentes dramaturgas, de todas as xeracións, que fan un teatro diverso e de calidade contrastada. Pero polas debilidades da produción galega e da súa distribución, o risco económico de montar unha obra que non teña unha resposta comercial máis ou menos previsíbel é un risco demasiado grande para unha compañía privada. Iso pasa, sen ningunha dúbida, con Pisón, pero tamén con outros autores: con Manuel Lourenzo -que vén de publicar unhas obras completas que ocupan sete volumes-, pasa con Raúl Dans... Na Galiza, tes que ter unha compañía propia para que a túa obra chegue á escena". Non obstante, tamén existe unha compañía pública que debería velar por cubrir os ocos que a produción privada non alcanza a encher. "Si, pero as políticas do Centro Dramático Galego tenden máis a traballar por encargos individuais que a formar un repertorio propiamente galego que atenda a toda esa produción dramática galega que está gardada en gabetas. Persoalmente penso que xa estamos tardando en formar ese repertorio, pero imaxino que son temas que habería que negociar politicamente". Xesús Pisón: teatro contra o mundo En todo caso, Paredes cre que a obra de Pisón logrou sortear ese afastamento dos escenarios, grazas á potencia do seu teatro. "Todas as persoas que escriben teatro da miña xeración, e das máis novas, admiramos a valentía os seus textos e, sobre todo, esa cualidade de adiantada ao seu tempo que ten todo o teatro que escribiu". Efectivamente, as novas dramaturxias que foron xurdindo nas últimas décadas atoparon un molde que as galeguizaba no teatro de Pisón, unha natureza que non se conforma con adaptar aquelas novas estéticas, senón que consegue imprimir nelas unha identidade propia. Raúl Dans: o lado escuro do teatro A comunicación imposible O volume de Laiovento é unha mostra de que a densidade da escrita non se contradí coa atención ao mundo: Tatuaxes, por exemplo, denuncia a máquina de extorsión na que o capitalismo converteu o mundo a través de personaxes marxinais; a nosa sociedade. Ou como a loita de clases pode impregnar os mellores propósitos, facendo que o edificante e o destrutivo se manteñan na ambigüidade, como nos personaxes de Como Jekyll e Hyde. Mais nun teatro de texto tan fondamente comprometido coa linguaxe como o seu, imponse o problema que máis no fondo atinxe a toda a humanidade: a imposibilidade da comunicación, a insuficiencia da palabra para explicar o pensamento, a identidade, a percepción. E por iso apela ao símbolo, á arte: En definitiva ao teatro. "Creo que existe unha linguaxe consubstancial ao ser humano mais que hai unha tendencia a perdela. Desde logo, o racionalismo, o método científico, non favorecen a comprensión da linguaxe simbólica, da poesía e da traxedia, que son o alento da especie humana", declaraba o autor a este medio tras a publicación do seu ensaio (tamén en Laiovento) Alborada de Edipo. Un alento que Lúas do Orzán trae de volta.