A música das letras

Nunha pasaxe, non exenta de comicidade, Curros anóxase polos cambios operados na súa "Cántiga". Referímonos, como saben, a Unha noite na eira do trigo, que en orixe era No xardín unha noite sentada. O autor escribiu: "La substitución me indignó". Malia os intentos por impor a versión primixenia acabou por aceptar que "ya era tarde. La Cántiga se había hecho popular". Un poema sublime. Unha peza cunha extraordinaria forza evocativa que retrata a experiencia migratoria. Ese poder sensorial tornouno nun dos himnos dun pobo en eterno éxodo, dun pobo extirpado ao ventre da patria. A maioría desta xente coetánea a Curros era analfabeta. Nin sabían ler nin tiñan libros. Mais aprenderon numerosos versos. A música explica esta colectivización lírica. Por exemplo, os orfeóns constituídos no crepúsculo do XIX encheron de cantos en galego as romarías, festas do patrón ou feiras. Aprendíanas, cantábanas, socializábanas deica tornalas nun símbolo seu; é dicir, convertíanas nun elemento da identidade nacional. Cantareiras nas Letras O legado de Martín Códax, excepcional en calidade literaria e luminoso no son, certifica a antigüidade desta coalición cultural. Dende entón deica hoxe, século tras século, compartindo o maior patrimonio inmaterial do noso pobo: a lingua. A Academia Galega escolleu as cantareiras pra o Día das Letras 2025. A copla e a música populares convocarán un feixe de asociacións que andarán dándolle á zoca polo país adiante cun senso nacional-popular. Belén Bermejo, nun artigo publicado neste diario, convidábanos con razón a valorar a música clásica galega: Adalid, Veiga, Chané, Montes, Baldomir, Gaos... Acaso algúns resulten coñecidos precisamente por musicar poemas, en simbiótico pacto, pro se cadra non o suficiente. Penso agora na preciosa versión pra voz e piano que Santiago Tafall fixo das cantigas de Códax. Ante min teño a tese de Julio Alonso Monteagudo, Música e identidade galega (USC, 2024). Unha enorme tarefa investigadora, tanto no documental como no analítico. A tese historiou a muiñeira pro tamén interpretou de maneira crítica o seu proceso de conversión en peza constitutiva da identidade nacional. Un feito sucedido no Rexurdimento, con Murguía unha vez máis alzándose en cerebro colectivo da nación e con Sarmiento como faro precursor. Unha alumna de conservatorio non pode rematar os estudos sen nunca tocar unha peza de composición galega No XVII Julio Alonso documenta o ascenso do interese pola música con base no baile popular. O nome baile da gaita galega escomenza en contextos de carácter pexorativo contra nós. A gaita, como instrumento representativo de Galiza, veu dende fóra no marco da galaicofobia. Entre nós ao baile chamábaselle muiñeira, chouteira, contrapaso, ribeirana, carballesa, golpe ou redonda. Pro non baile da gaita galega. Os "vilancicos" usáronse pra ridiculizarnos. Mais no deceso setecentista grazas ao mestre de capela da Catedral de Santiago, Melchor López (nado en Guadalaxara), dignifícase a lingua e o ser galego. A el débeselle a considerada primeira muiñeira escrita (1786). Saber teórico, histórico e práctico O Rexurdimento espreguiza o país xa entendido como nación; nación xa entendida como pobo con conciencia de identidade. O proceso iníciase nas elites ilustradas pra logo pousarse nas xentes. A música, como a pintura ou as letras, é forxa do imaxinario nacional colectivo. A idea de Galiza é resultado do XIX. Esta tese é de visita obrigada pra comprender os temas mencionados. De igual obriga é a tese de Luís Costa, La formación del pensamiento musical nacionalista en Galicia hasta 1936 (USC, 1999), sen esquecerme doutros artigos que desculparán non cite por razón de espazo. Esta investigación debera impulsar nos conservatorios o saber teórico, histórico e a mostra práctica da nosa música e, en particular, da clásica. Unha alumna de conservatorio non pode rematar os estudos sen nunca tocar unha peza de composición galega. Urxe que sexa de obrigado coñecemento, dito con toda a cautela de quen non é douto na materia. Permítaseme, pra o peche, recomendar o artigo de Margarita Viso en Nas ás do canto. Música e identidade no Rexurdimento, (Consello da Cultura Galega, 2024). Neste libro, de acceso libre na rede, inclúese a interpretación de varias pezas rexurdimentistas pra voz e piano (Anna Mélikhova e Martín Chaves) que son representativas. Obrigado a Julio Alonso por esta tese. Grazas a el e ao común amigo Alejo Amoedo, tan brillante pianista como persoa, en Redondela organizamos no 2019 I Ciclo de Piano Galego dedicado a Adalid. Moito aprendín neses días. E canto queda por aprender.