O pequeno é fermoso pero molesta

Hai uns poucos anos, Xoán Carlos Carreira e Emilio Carral publicaban un libro sobre a agricultura en pequena escala que viña confrontar co coñecemento asentado na conciencia colectiva dos galegos respecto do rural. O título, O pequeno é grande: A agricultura familiar como alternativa: O caso galego, é indicativo suficiente daquilo que pretendían os autores, a reivindicación da pequena agricultura familiar, da capacidade produtiva do minifundio e do valor do coñecemento labrego para os retos alimentarios do futuro. O título xogaba co clásico de E. F. Schumacher, Small Is Beautiful, que é un dos textos fundacionais da moderna Economía Ecolóxica e que nunha data tan temperá como 1973 xa criticaba a utilización do PIB e do crecemento económico como medida única do benestar e defendía o valor das tecnoloxías de pequena escala. O libro non é o primeiro en defender o valor da pequena explotación na Galiza e de feito existe una ampla literatura historiográfica que cuestiona o carácter intrinsecamente ineficiente da pequena explotación, demostrando a elevada produtividade e a capacidade de innovación labrega ata a fractura do golpe de estado de 1936 e a ditadura. Pero o libro é o primeiro que sostén con tanta rotundidade desde a agronomía o papel que pode xogar a agricultura de pequena escala no futuro do rural galego. Poderíamos discutir se o libro tivo ou non éxito na mudanza das conciencias e na percepción que os galegos temos do noso rural e nosa identidade como labregos a pequena escala, aínda que a súa publicación foi un pequeno terremoto. Pero o que si parece evidente é que non logrou mudar o sentido das políticas públicas nin da orientación cara á desaparición da pequena explotación que sofre a agricultura galega. Ferramenta de futuro A cuestión é importante, xa que a condición de posibilidade de que a pequena agricultura familiar sexa unha ferramenta de futuro é que fuxa da marxinalidade e do autoconsumo (que ten pese a todo un valor enorme) e que se converta nunha alternativa factible ao modelo dominante de agricultura industrial. Traio aquí esta discusión porque, se ben isto non era así cando se publicou o libro, hoxe a agricultura familiar está no debate público na UE. Cando menos desde o lanzamento do Pacto Verde Europeo hai unha aposta polo papel que a agricultura familiar debe xogar no proceso de transición ecolóxica. Nos documentos do plan hai unha vontade de refacer parte dos despropósitos máis evidentes do modelo agroindustrial: non so no ámbito da produción apoiando a agricultura familiar, a produción ecolóxica e os modelos agroecolóxicos, senón tamén no consumo local e de proximidade. O pequeno aínda é demasiado molesto para figurar nas políticas Pero que estea no debate público non implica que tivese tradución suficiente nas políticas públicas. Lembremos que o Pacto Verde é basicamente unha declaración de intencións. A concreción en políticas públicas é moito menos rotunda e sen políticas públicas a recuperación da pequena agricultura familiar non é posible, e non porque sexa menos competitiva que a grande, senón porque a orientación das políticas favorece o modelo agroindustrial. O grande non é fermoso pero ten poder. A orientación da PAC segue a privilexiar o mantemento do modelo industrial cun nivel de financiamento cativo para potenciar a transición (isto é aínda máis grave no Plan Estratéxico da PAC en España) e as regulacións e esixencias burocráticas tamén dificultan a supervivencia dos pequenos, por exemplo na utilización de variedades locais, esencial para a transición agroecolóxica. Non só as accións para apoiar a pequena explotación familiar son insuficientes, senón que os intereses agroindustriais foron quen de presionar a UE para que reducise as esixencias medioambientais, apropiándose a representación do conxunto do rural europeo. Na investigación, a UE está a impulsar un cambio de tendencia moi importante na forma de investigar e transferir, privilexiando proxectos que incorporen modelos de investigación-acción participativa na que os propios agricultores participen na definición dos proxectos e co-investiguen xunto cos equipos científicos. Pero no caso español, a concreción destas medias foi na dirección contraria, esixindo nas convocatorias a participación de empresas con volumes de achega económica imposibles de asumir polos pequenos agricultores. En definitiva ata o de agora o pequeno resulta ser o suficientemente fermoso como para estar nos discursos, pero seica é aínda demasiado molesto para figurar nas políticas.