Arancha Nogueira: “O sector do libro galego está na vangarda e merecería ter unha visibilidade moitísimo maior”

Pregunta obrigada nestes tempos, como se atopa? A Lucía Aldao, que alén de poeta é unha persoa que eu admiro moito, cando se lle pregunta como está sempre di: “ben ou queres que che conte?”. Eu un pouco igual, pois estes tempos afectáronme moito persoalmente, como supoño que a todas. A min pilláronme nun momento de transición, sen traballo, tomando moitas decisións na miña vida e estame dando a impresión de habitar nun “día da marmota constante”, de que non hai futuro, de que como máximo podes mirar a un mes vista, e isto é algo que me desacouga profundamente. Creo que debemos comezar a facer músculo e a recuperarnos despois desta época, pero temos que facelo de forma conxunta porque individualmente é imposíbel. Fala en Antese, o seu último poemario, sobre o medo e a perda deste. De feito di nun dos versos “Mamá ten medo e o medo non acepta compaixón”. De onde xurdiron os poemas? Tivo algo que ver a pandemia, non si? Estamos perdendo xa ese medo? Escribín Antese pensando no momento da pandemia pero tamén reflexionando sobre todas esas cousas que xa estaban en nós. Penso que, á fin, o medo, tanto o máis físico, caso da morte ou a enfermidade, como tamén os máis abstractos, o non saber que vai ser de nós ou a soidade, son cousas moi humanas. E o que fixo esta pandemia, esta situación tan límite, foi colocalas a flor de pel. Eu pensaba, como outra xente, que esta situación ía conseguir que tiveramos actitudes solidarias, e máis ben descubrín que cadaquén foise salvando a si mesmo, o que nos levou a atomizarnos aínda máis, que é peor. Agora, dous anos máis tarde, cando as cousas van mellor, creo que case todo o mundo perdeu os medos máis físicos, pero moitas de nós non perdemos o medo á incerteza e ao illamento, particularmente as persoas que vivimos este tempo moi soas. Está claro que esta pandemia separounos a todas, pero hai persoas que polas súas condicións materiais de vida estaban máis illadas ca outras, o que nos achegou moito á nosa soidade ontolóxica. Iso continúa a ser un medo e unha preocupación, pois non quero imaxinarme unha sociedade do futuro con persoas totalmente separadas e que non creen redes nin comunidades, porque non é o mundo que quero. A pandemia axudoume a ver que incluso na miña contorna se podía dar ese illamento, e non quero pensar na xente maior ou que vive en espazos xeográficos máis illados ou que ten problemas económicos... Polo tanto, ese medo tornouse en preocupación, e desde aí concibín o poemario. Desde que gañei o primeiro premio literario, que foi o Francisco Añón de Outes e publiquei o meu primeiro poemario, até Antese, posibilitoume que moita xente descoñecida puidese ler o que escribo Nos últimos anos gañou algúns certames de poesía como o Johán Carballeira con Dente de leite ou recentemente o Victoriano Taibo con Antese. Que lle posibilitaron estes premios? Cal cre que é o labor dos premios literarios no noso país? Para min tiveron toda a importancia, pois desde que gañei o primeiro premio literario, que foi o Francisco Añón de Outes e publiquei o meu primeiro poemario, até Antese, posibilitoume que moita xente descoñecida puidese ler o que escribo. Vale que agora temos internet e posibilidades de autoedición, pero non cabe dúbida de que ter unha editora detrás que te estea colocando nos andeis das librarías, que poida facer que moita xente que non te coñecía coñeza o teu nome e saiba o que estás facendo, ofrece un trampolín que moitas de nós non temos na vida cotiá. Alén, e isto sempre o digo, son de Ourense e hai cinco anos vin vivir a Compostela, e aquí conseguín facer cousas e estar en recitais, pero cando vivía alá, aínda que é unha cidade, estaba moita máis illada do panorama cultural. Polo tanto estes premios tamén me permitiron coñecer outra xente que está facendo o mesmo ca min e que esa xente me coñeza, estabelecer redes, porque é aí onde acontecen as cousas. Nos seus poemarios xa podemos asexar algunhas das súas referencias poéticas e literarias, e no último, por exemplo, atopamos a Olga Novo. A quen considera que lle debe moito literariamente falando? Algunhas poetas imprescindíbeis da actualidade? Olga Novo é unha delas, e ten un xeito de facer rede desde a docencia, o que me parece moi interesante. Isto é algo que pasa bastante no noso país, pois hai moitas escritoras que tamén son profesoras, e eu tiven a sorte de poder coñecer a algunhas ex alumnas de Olga, que daba aulas en Ourense, que por influencia dela na ESO e no Bacharelato comezaron a escribir, e a min iso paréceme das cousas máis bonitas que se poden facer. Xa non é só animar a xente a que lea, senón meterlles o gusto de escribir. Por outro lado, María Lado e Lucía Aldao son dúas persoas que admiro inmenso, encántame o que fan, descubriron á nosa xeración unha forma de facer poesía lúdica, interesante, e iso tamén é un xeito de tecer rede: achegar a poesía á nosa linguaxe cotiá. Outra persoa que admiro infinitamente é Lupe Gómez. Ela, por exemplo, móvese nuns circuítos moi diferentes, non fai moitos recitais, non está tanto en espazos públicos. Pero a min o que máis me influenciou é a radicalidade da súa palabra, pois foi a primeira muller á que lle lin certas cousas na nosa lingua, escritas desde un punto de vista feminista, totalmente libre de tabús, e iso abriume un monte de posibilidades. Outros nomes serían Emma Pedreira, Yolanda Castaño, Emma Couceiro, Marga Tojo... Creo que estamos nun momento moi vizoso da nosa poesía, xa non só con que se lle dea a coñecer, pois iso sempre é importante porque tamén empodera a eses escritores e escritoras para que sigan escribindo, senón tamén por unha cuestión de calidade Na actualidade fálase cada vez máis da boa saúde da poesía galega. Como ve o panorama no presente? É positiva con respecto ao futuro? Son super positiva. Creo que estamos nun momento moi vizoso da nosa poesía, xa non só con que se lle dea a coñecer, pois iso sempre é importante porque tamén empodera a eses escritores e escritoras para que sigan escribindo, senón tamén por unha cuestión de calidade. Eu creo que aquí se están facendo moitas cousas e totalmente revolucionarias, vangardistas no eido da poesía. Tal é así que a propia Olga Novo e Alba Cid gañaron premios nacionais de poesía hai uns anos, e Medos Romero hai nada. Ademais, creo que temos un panorama moi interesante e agora mesmo hai varias xeracións que escribimos cousas distintas e que tamén dialogamos un pouco entre nós. Eu creo que se se fai unha fotografía panorámica do que se está facendo na poesía galega, poderiamos sacar case que unha foto de familia do que son as percepcións das distintas xeracións na nosa sociedade. A min iso, o feito de que haxa moitas maquinarias que se están engraxando ao mesmo tempo, paréceme que é síntoma de saúde porque significa que se están pondo micrófonos en todos os recunchos. Polo tanto, si, son moi positiva ao respecto, e espero que isto non mude, algo que tamén é responsabilidade nosa. E como Arancha é moitas cousas, tamén escribiu un libro, A mestra corremundos, sobre as irmás Pura e Dora Vázquez dirixido ao público miúdo. Como resultou a experiencia? A experiencia foi marabillosa, de feito acabo de coñecer que o libro é finalista na Gala do Libro Galego na categoría de mellor libro infantil e é a miña primeira nomeación, polo que estou moi contenta e moi orgullosa. Para min supuxo un reto, pois todo o mundo estará de acordo en que cando unha está acostumada a escribir con certo código e para certo público, de súpeto ter que mudar é algo complicado, pero as miñas editoras Andrea Jamardo e David Cortizo (Cuarto de Inverno) animáronme moitísimo desde un principio. Foi fermoso tanto o feito da escrita como da investigación arredor destas dúas mulleres (Pura e Dora Vázquez) que son moi descoñecidas na Galiza. Agora que sei máis delas paréceme infame que non coñezamos máis destas mulleres que, entre outras cousas, foron as primeiras en escribir literatura infantil no noso idioma. Sabemos que é unha entusiasta dos festivais e recitais poéticos. Neste tempo de volta á normalidade xa ten confirmado algún? Eu son unha fan acérrima á palabra falada, a min gústanme os recitais e festivais poéticos, porque permiten ter unha conversa co público que habitualmente non a tes. Ben é certo que agora estou nunha situación, bastante clásica na miña xeración, que é estudar oposicións, polo tanto nos vindeiros meses estoume prohibindo bastante a actividade poética ou creativa porque teño que centrarme en estudar. Pero estou desexando asistir a algún tanto como poeta como público. No seu traballo sempre se reivindica desde o feminismo, algo que ten moito que ver con esa tese de doutoramento sobre poesía de mulleres na Galiza e Irlanda. Como avanza? Pode adiantarnos algunhas conclusións? Esta tese atópase parada mentres estou coas oposicións, pero estiven traballando durante varios anos ao redor dos afectos na poesía escrita por mulleres na Galiza e Irlanda. É un tema que me interesa moito porque os afectos creo que están bastante maltratados, pois tense considerado que o amor romántico foi negativo para as mulleres porque as someteu moito socialmente, pero por outra parte tamén son esas redes de afectos, de agarimos, e de diferentes amores os que teñen construído as nosas supervivencias, os nosos botes salvavidas. Interesábame observar como na poesía, que é un xénero moi proclive á vangarda e a traernos novos discursos, ese concepto do afectivo mudara ao longo dos últimos cincuenta anos, reflectindo tamén a aparición de novos discursos e novos tipos de amores que se foron normalizando na sociedade. Como estiven vivindo en Irlanda durante unha etapa, deime conta de que moitas cuestións que afectaban o social, eran moi similares á Galiza, como a tremenda presenza da ruralidade, até unha especie de matriarcado dentro das casas que fóra era patriarcado, ou mesmo as formas de relacionarse das persoas. Ante esas similitudes, pensei que era interesante que se puxesen en común os discursos poéticos de mulleres en ambos os países. Sobre iso espero seguir traballando no futuro e escribir algunha obra para público xeral co obxectivo de divulgar o contido desas investigacións, porque sería interesante que non quedasen só no ámbito do académico. O libro galego ten moi pouca visibilidade nos medios en xeral. Como xornalista, como valora a cobertura do sector literario polo panorama mediático actual? É moi distinta a cobertura que se fai desde os medios en galego que xa teñen unha óptica proclive a prestarnos atención, que é o que deberían facer aqueles medios que están baseados no noso país, á cobertura que poden dar os xornais xeneralistas ou incluso a CRTVG, que ao final ten un espazo moi marcado onde podemos ter un pouco de voz ao día, algo inaudito cando de trata dunha corporación pública. O libro galego ten moi pouca visibilidade nos medios en xeral. Si que temos as redes sociais, pero non todo é positivo; está claro que chegamos a moita xente pero tamén son moi efémeras, mentres que os medios de comunicación tradicionais teñen máis prestixio. O sector do libro galego está na vangarda, e merecería ter unha visibilidade moitísimo maior. Como valora a existencia de Nós Diario como xornal diario dixital e en papel íntegro en galego? Non podo ser moi obxectiva, pois son lectora de Nós Diario desde que naceu e estou moi agradecida de que sexa practicamente o único medio en papel e un dos poucos dixitais que presta atención ao labor que se está facendo ao mundo do libro en galego. Moi importante é que cubre o que está facendo a xente emerxente, non simplemente as que xa teñen carreira consolidada. Pese a todo, penso que non é abondo, porque ao final, é só un espazo o que nos está visibilizando. Non cabe dúbida de que entrevistas coma estas, o seu espazo de críticas, os espazos nos que a Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega escribimos unha columna mensual, permiten que nos acheguemos ás persoas desde lugares minoritarios, e polo tanto creo que contribúen a que o noso sistema literario vaia para alén de si mesmo, porque creo que nada é peor para un sistema literario que ser absolutamente autorreferencial. Temos que fuxir diso e creo que para iso son importantes os medios que chegan á sociedade.