Saúde mental en espera

Hai poucas semanas coñecemos as listas de agarda de psiquiatría e saúde mental do exercicio 2023. Como no resto de servizos asistenciais, cada ano demórase máis a publicación destes datos, que ao principio se difundían con frecuencia trimestral para pasar á semestral actual, e agora con retardo de meses. Coñecemos así, cinco meses despois, que un total de 10.431 persoas terminaron o ano 2023 agardando por unha primeira consulta de saúde mental. Supón a cifra máis alta de toda a serie temporal de datos publicados desde o ano 2014. Son dez anos cunha tendencia constantemente á alza (descartando o exercicio 2020 onde o acceso á atención sanitaria foi máis difícil, e baixou o número de derivacións a saúde mental) ata ter máis do dobre de persoas agardando por esa primeira atención especializada. Pasamos de teren 4.074 persoas en lista de espera (número que daquela, ano 2014, xa se consideraba francamente elevado) a ter esas case 10.500 persoas o ano pasado en listas de espera. Do mesmo xeito duplícase o tempo medio de espera na lista estrutural, pasando dos trinta e tres días de media ata os setenta e tras días de media actuais. Cifras que, por outro lado, son enganosas xa que hai unha gran diferenza entre as diferentes áreas sanitarias e dispositivos asistenciais, chegando nalgúns deles a esperas de case un ano. Publicación tardía e escasa A información así recollida é tardía en canto á súa publicación e escasa no seu contido. A falta de celo por parte do Goberno da Xunta de Galicia á hora de facer pública unha información de obrigada difusión é incompatible coa adecuada análise da situación da sanidade pública e a posta en marcha de políticas correctoras que garanten as prestacións asistenciais en condicións de calidade, seguridade e eficacia. "A foto final dista de ser alentadora" Catro anos despois de iniciado o Plan de Saúde Mental de Galicia e a punto de rematar a súa vixencia, a foto final dista de ser alentadora. Pouco sabemos sobre as persoas que están tras os números. Cal é a súa situación, posible diagnóstico, o nivel de gravidade ou urxencia da súa demanda. Tampouco sobre a intensidade de atención e apoios que requiren. Non coñecemos os determinantes sociais e estruturais que aniñan na base dese malestar expresado. Existen numerosas investigacións aplicadas que permiten ampliar o marco explicativo do malestar das persoas desde enfoques sociais e non só individuais. Tamén hai investigadores como Lucy Foulkes e Jack Andrews que publicaron en 2023 na revista New ideas in Psychology un artigo sobre a posibilidade de que exista certa inflación na prevalencia de diagnósticos de saúde mental, por unha sobreinterpretación do malestar atribuído a causas patolóxicas e non como estados de carga emocional negativa pero non clinicamente relevante. Sexa como sexa ou a que se deba, unhas listas de espera de tal dimensión teñen como consecuencia directa unha profunda creba da equidade. Ao observar os datos das áreas sanitarias, apréciase desigualdade no acceso á prestación asistencial Dáse así o que nas contornas sanitarias coñecemos como “lei de coidados inversos”, que describiu un médico e epidemiólogo inglés, Julian Tudor Hart, no ano 1971, e que di que as persoas con maiores necesidades de atención son as persoas que menos as reciben na práctica. Refería que esta lei de coidados inversos cómprese máis intensamente cando a atención médica está máis exposta ás forzas do mercado, e menos onde a exposición estea reducida. Ampliando o foco, e observando os datos das distintas áreas sanitarias galegas, parece existir unha preocupante desigualdade no que respecta ao acceso á prestación asistencial. Se ben en todas as áreas mantense unha tendencia crecente nas listas de espera, son a provincia de Lugo e mais a de Ourense as máis afectadas nos últimos anos, así como a área sanitaria de Vigo. A dificultade de acceso aos servizos sanitarios é un factor de risco de empeoramento da situación clínica e a cronicidade. Demasiadas interrogantes Son demasiados os interrogantes que xeran os datos sobre as listas de espera, así como outros indicadores xa coñecidos (a morbimortalidade, o consumo de psicofármacos, as ratios de profesionais, as dificultades no acceso a Atención Primaria, etc) e que non están sendo entendidos nin atendidos.