As familias toman a palabra

O movemento memorialista galego vén de suplir, unha vez máis, o desleixo da Xunta de Galicia respecto ao recoñecemento e significación dos lugares de memoria do país iniciando os trámites que posibilitan os artigos 49 e 50 da lei 20/2022 para que a illa de San Simón e o Pazo de Meirás sexan declarados "lugares de memoria democrática". Unha vintena de asociacións, baixo a coordinación da Iniciativa Galega pola Memoria (IGM), apoiaron a presentación da solicitude ante a Dirección General de Atención a las Víctimas. De ser atendida, posibilitará afondar na divulgación do ocorrido na illa no tempo en que foi cárcere, entre outono de 1936 e marzo de 1943, e tamén no inmóbel sadense entre 1938 a 1975, cando era residencia oficial da xefatura de Estado. Ademais, a protección garantida pola lei evitaría que se programasen en San Simón actividades lesivas coa memoria dos presos, como ginkanas de procura do tesouro ou festas do Samaín, e tamén acabaría coas restricións que actualmente condicionan o acceso público ao Pazo recuperado das mans da familia Franco. Francisco Merino Valenzuela Foi con este fin que Carlos Babío, no caso de Meirás, e Matías da Torre, no de San Simón, realizaron para a IGM elaborados expedientes cos que xustificar ante a administración estatal o que boa parte do pobo galego ten ben claro: a simboloxía que teñen ambos espazos. Mais, se ficasen dúbidas, deberían quedar disipadas polas palabras que Pilar López Vera pronunciou no acto nacional que o movemento memorialista celebra cada ano en San Simón e que, nesta edición, dedicouse, precisamente, a reclamar, unha vez máis, o seu nomeamento como lugar de memoria. Pilar desprazouse desde Andalucía para ser a voz do seu bisavó, Francisco Merino Valenzuela, que morreu preso na illa o 14 de xuño de 1941, aos 66 anos. Eran moitos, daquela, para soportar as consecuencias de tantos meses de cárcere. Coa caída de Jaén en mans dos golpistas, nos últimos días de marzo de 1939, fora detido en Pegalajar, a vila da que era tenente alcalde e na que exercía como máximo responsábel político tras a fuxida do titular. Dedicar San Simón ao pracer é unha indignidade. Por que o permiten? Campesiño afiliado ao PSOE e a UXT, era tamén o secretario municipal por ser un dos poucos do gremio que sabía ler e escribir, e por esa implicación coa democracia republicana foi condenado a cadea perpetua. Pasou os primeiros meses nunha prisión improvisada na vila e en febreiro de 1940 trasladárano a Jaén, a un cárcere habilitado para 80 reos que daquela acollía case 800. Quizais por iso foi levado en agosto nun tren de mercadorías cheo de piollos á prisión de Burgos e dous meses despois trasladado a San Simón, onde arriba o 4 de novembro, tras quince días dunha viaxe feita nas peores condicións, segundo contou a súa bisneta nun artigo publicado no xornal dixital Nueva Revolución. Apenas sobreviviu na illa redondelá sete meses. A súa muller, Manuela Espinosa, as súas cinco fillas e o neno, José Antonio, recibiron un telegrama onde se anunciaba o seu falecemento sen máis datos. Non souberon onde foron enterrados os seus restos e na casa instalouse un silencio que a súa bisneta quixo romper este verán en San Simón. Do bisavó só escoitara aquela ladaíña constante da súa nai e a avoa Francisca. El era un home bo, era un home bo... Durante sete anos pasaba camiño ao instituto polo cárcere de Jaén, sen saber, pero cando en 2017 o derrubaron para construír no solar o Museo Ibero pensou que a memoria da súa familia non podía ficar entre escombros e contactou co vigués Telmo Comesaña, que foi quen lle axudou a coñecer o resto da historia e a levou ata aquela illa que fora a última paisaxe do bisavó Francisco. Indignidade E así, este xullo, cando se cumpría o 88 aniversario do golpe que cambiara a vida da súa familia para sempre, Pilar interpelou directamente a Alfonso Rueda desde o cárcere do seu avó: "Correspóndelle a vostede velar polo respecto que merecemos os herdeiros das vítimas daquela represión que custou ríos de sangue inocente. Dedicar San Simón ao pracer é unha indignidade. Por que o permiten? Por que nos odian tanto, por que se nos despreza? Por que seguir provocando este sufrimento?", díxolle, tras cualificar de "indignidade" que na semana seguinte se fose celebrar no lugar "un concerto patrocinado por unha cervexeira. Inimaxinábel algo así en Auchwitz o en Dachau”, dixo, para rematar pedindo o recoñecemento de San Simón como illa da Memoria e a habilitación nela dun centro que homenaxee os presos a través dun mural que recolla todos os seus nomes, para que nunca máis fiquen no silencio.