"Versos deseducativos"

Esta é a cualificacion dada a Romances do mar de Bernardo Santareno no relatorio elaborado polos censores da ditadura salazarista. Está ben claro que as ditaduras sempre foron mestras na prohibición e inimigas da liberdade de expresión, mais non só elas. Nos EEUU as bibliotecas dedican, desde 1982, a última semana do mes de setembro aos libros prohibidos, patrocinada pola Sociedade Estadounidense de Bibliotecas (ALA) e outros, e promoven a liberdade intelectual non só nas bibliotecas senón tamén nas escolas e librarías, porque aínda que nos pareza estraño, tamén no país da Primeira Enmenda as prohibicións ou os intentos de prohibición existen e son numerosos. A censura dos libros sempre me fai lembrar a meu avó Isaac, encargado en Goián da biblioteca das Misións Pedagóxicas. Meu avó cría, coma outros republicanos, que a lectura de bos libros evitaba a burremia. Estaba no Centro Goianés, unha sociedade recreativa e instrutiva levantada coa axuda dos cartos da emigración, e era das poucas que había na zona. Durante a guerra civil, o Centro foi clausurado e a biblioteca foi albo das represalias. Xa a finais de xullo queimaron unha chea de libros como Maternología y puericultura de Margarita Nelken, La victoria e El Hijo de Clara de Federica Montesny, ademais das obras de E. Reclus ou a revista anarquista Estudios. Meses máis tarde procederon ao peche do local e á incautación de máis libros en presenza do falanxista Francisco Pino, que exercía como alcalde. Na lista negra estaban, entre outras, o Dicionario Filosófico de Voltaire, Os Miserables de Victor Hugo, Guerra e Paz de Tolstoi e moitas máis. Libros prohibidos O Ortega, como chamaban a meu avó, foi un dos perseguidos nesas datas polos falanxistas. Conseguiu librarse do paseo escondéndose en lugares diferentes, e un longo tempo estivo agochado dentro dun depósito de auga no faiado da casa. A súa historia e a da miña nai neniña (a quen lle aprendía a ler polas noites) lémbrame o magnífico conto de Ferrín "Botas de elástico". Mentres Atila andaba solto por Galicia, alén Miño, a ditadura de Salazar tamén facía das súas. Desde o 25 de abril podemos ver en Cerveira unha exposición con libros prohibidos ou mutilados na ditadura portuguesa feita pola responsable da Biblioteca, a doutora Teresa, e Suzana Coelho, que escolleron algunhas obras das coleccións "Biblioteca da Censura" e "Censura no feminino" como A Magrizela (1962), Ida e volta de uma caixa de cigarros (1938), etc. Aínda hoxe a censura non dorme, mais xa non precisa de axentes do servizo de vixilancia porque é un traballo que mesmo poden realizar algoritmos Nestas obras, reeditadas por A Bela e O Monstro e o Jornal Público, pódense ler os relatorios da censura que non teñen desperdicio. Os axentes reaccionarios da Direcção Geral de Segurança alegaban que debían ser retiradas (ou cortadas) por seren obras "inconvenientes", "ofensivas" e de nulo valor literario. Teimaban en prohibir escenas íntimas porque as consideraban aberracións sexuais ou "descrições de basévia e lubricidade" como en Vinte anos de manicômio (1950) de Carme de Figueiredo, ou en Casa sem pão (1946) de Maria Archer, a "volúpia do pormenor sensual parece ser o único objectivo". Biblioteca da censura Noutras ocasións teimaban coas ilustracións altamente inconvenientes por tratarse dunha "foice e um punho fechado", mais o seu obxectivo principal eran as insinuacións de orde política con "tendência dissolvente" como en O vinho e a lira, a cuarta obra censurada de Natalia Correia, ou en A questão agrária de Alvaro Cunhal, a quen denominan "português renegado" porque transmitía ideas difamatorias dunha política honesta e grandiosa, "o analfabetismo, a emigração, a exploração das províncias ultramarinas são temas debatidos pelo autor de maneira revoltante por traduzirem um profundo rancor à actual situação política portuguesa" que levou a Portugal a un alto grao de prosperidade. O castigo afectou ás propias editoriais como a Dom Quixote por publicar Minha senhora de mim (1971), de María Teresa Horta, un conxunto de poemas nos que dá voz aos desexos sexuais das mulleres imitando a forma das cantigas de amor medievais. A propietaria da editora, Snu Abecassis, foi advertida que a Dom Quixote sería fechada se publicaba calquera outra obra desta autora. Aínda hoxe a censura non dorme, mais agora xa non precisa de axentes do servizo de vixilancia porque é un traballo que mesmo poden realizar algoritmos bobos que tiran conclusións coa mesma insensibilidade. Non estaría mal que na nosa rede de bibliotecas houbese tamén unha "Biblioteca da Censura" e unha data sinalada para recordar aqueles libros en galego que foron prohibidos ou mutilados.