E logo que pasa con Olivença?

O pasado venres 13 de setembro, o ministro portugués de Defensa, Nuno Teixeira de Melo, declarou publicamente en Estremoz (Alentejo) que Olivença é portuguesa e que Portugal nunca vai renuncia a ela, pois non a recoñece como parte do territorio español. Isto provocou un sismo mediático nas relacións hispano-lusas pola resurrección dun tema que España consideraba morto e enterrado, aínda que Melo xa o levantara hai uns anos en Bruxelas cando fora eurodeputado. Lembremos que en 1801 España lle conquistara Olivença a Portugal na 'Guerra das Laranjas' e que, polo Tratado de Viena de 1815, se comprometera a devolvela. Pero España foi demorando sine die esa devolución. E mentres, nestes dous séculos, operouse en Olivença unha política de brutal castelanización nos eidos identitario, lingüístico e cultural. Ata a década de 1940 o portugués aínda era a lingua maioritaria dos oliventinos, normal no mundo rural e ausente no vilego, pero desde esa época a represión exercida polo franquismo e logo a posterior ausencia de medidas normalizadoras no período autonómico, provocaron que a día de hoxe o portugués só sexa lingua habitual dos anciáns, que non haxa falantes menores de 50 anos e que camiñe perigosamente cara á extinción. [Poden ler un longo artigo sobre isto no número 123 (2023) d'A Trabe de Ouro]. Entre España e Portugal O asunto de Olivença permanece larvado desde hai moitos anos. Os gobernos portugueses adoitan non mentalo para non toldar as relacións con España, e os gobernos españois nin o consideran porque o presupoñen "algo superado nunha Europa sen fronteiras"; é decer, que non teñen intención de devolver Olivença, o asinado internacionalmente en 1815. Isto é como unha escordadura mal curada, que de cando en vez volve doer e sempre dá problemas. Alguén propuxo unha declaración de Olivença como territorio de soberanía compartida luso-española e de cooficialidade lingüística A ferida de Olivença no orgullo nacional lusitano non é un tema que preocupe á maioría dos "irmãos do sul", pero existen en Portugal algunhas asociacións que nunca a esqueceron, sobre todo grupos vencellados ao exército e á dereita. Porén, as actividades destes movementos provocan certo rexeitamento entre a poboación oliventina polo seu irredentismo marcial e socialmente insensible. Neste contexto patriótico é no que debemos entender as eufóricas declaracións do ministro Melo, presidente do dereitista CDS-PP, feitas perante o rexemento militar 'Dragões de Olivença' no seu cuartel-base de Estremoz. O alcalde de Olivença, Manuel Andrade (PSOE), fillo de oliventinos lusófonos e casado cunha portuguesa –pero el mesmo monolingüe en castelán–, saíu á prensa na liña habitual da política española: afirmando que non hai que remexer no pasado, que non hai que buscar conflito onde non o hai e pedíndolle ao ministro luso que se ocupe de asuntos máis importantes: "Olivenza está orgullosa da súa historia porque nos fai ter unha identidade especial", veu decer. A cerna do tema é que Portugal non a esquece e España non a solta, eis o dilema. Dobre identidade E que pensa o pobo oliventino? Alguén o consultou? Ninguén. Porque todo o mundo foxe deste tema espiñento. O que podo comentar da miña experiencia por aquelas terras é que existe un claro sentimento de dobre identidade. Sen renunciaren á españolidade, os oliventinos aspiran a recuperar a súa negada lusitanidade, se non non se explica que unha iniciativa cidadá formulada perante o Ministério de Negócios Extrangeiros conducise á obtención inmediata da nacionalidade portuguesa de todo oliventino que a solicitase. E grazas a iso, hoxe son miles os oliventinos que posúen os dous pasaportes e se orgullan desa "dupla identidade". Mais isto nunca se traduce nunha maior reivindicación ou protección da lingua portuguesa de Olivença nin nunha maior sensibilidade cara a ela. Nin semella que ao goberno portugués, aos intelectuais (incluídas as universidades) ou ao Instituto Camões lles importe nada a sobrevivencia do portugués de Olivença. A realidade é que o esmoremento da lingua en Olivença é arrepiante e miles de oliventinos que xa son oficialmente "também portugueses" non saben portugués nin senten necesidade de aprendelo, algo que para nós sería incoherente e incomprensible. Cal sería a solución a este enguedello? Alguén propuxo unha declaración de Olivença como territorio de soberanía compartida luso-española e de cooficialidade lingüística. Coido que non é má proposta, pero non por iso cesarían as trupadas do irredentismo portugués e da dereita española, e –o que máis me preocupa–, non hai seguridade de que esa utópica e arelada declaración e cooficialidade fose abonda para a revivificación da lingua portuguesa en Olivença, o máis urxente.