O atractivo enerxético dos territorios baleiros

Na primeira semana deste mes de setembro, tivo lugar na Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais da Universidade de Santiago de Compostela o curso de verán titulado "Desmaterialización, decrecemento e transición enerxética: claves a partires da triple análise social/económica e enerxético-ambiental (2ª edición)". Entre os obxectivos do mesmo, cómpre citar o estudo dos diferentes significados que se asocian á idea de "progreso e prosperidade", en particular os asociados ao desenvolvemento das enerxías renovables, a análise das políticas socioeconómicas que procuran tal progreso e prosperidade na transición enerxética. Relatores de primeiro nivel, de diferentes disciplinas académicas e do eido social e empresarial e un numeroso público atento e crítico puxeron de manifesto as cuestións clave sobre as que é urxente reflexionar e actuar, en aras de acadar unha transición enerxética real e xusta. Transición enérxética Na conferencia inaugural, a profesora Aurelia Mañé da Universidade de Barcelona, puxo o foco na análise histórica do modelo enerxético fósil e como tal modelo pode "contaxiar" o buscado novo modelo renovable. Ao longo da historia, cada momento presentou unha maneira particular de establecer as relacións enerxéticas, estratéxicas, incuestionables relacións de poder. Por conseguinte, a transición enerxética non é máis que un cambio nesas relacións. Para iso, débese considerar un territorio, no que se produce e/ou distribúe de forma desigual unha fonte enerxética, que é unha mercancía (coste relativo favorable por ser a base da civilización material) e que está suxeita a un prezo (en base á xestión xeopolítica da súa abundancia/escaseza). Ou dito doutra forma, estase ante a sinécdoque de Jevons, economista británico que a partires da Revolución Industrial estableceu que cando aumentaba a eficiencia das máquinas de vapor aumentaba tamén o consumo de carbón, e esa proporción era máis grande en función do nivel de crecemento que se quixese lograr. Volvendo á importancia do territorio, a profesora Mañé explicaba como foi o reparto das terras baleiras localizadas nos dominios do extinto Imperio Otomano, a rebordar de abundante petróleo, quedando en mans das "Sete Irmáns" (principais empresas petroleiras da época). Terras baleiras pero cheas de valor económico, porque dispoñían dun recurso susceptible de mercantilización. Estábase configurando un modelo enerxético hexemónico que tiña a propiedade da mercancía ou o seu control nun territorio baleiro de case todo, menos dunha riqueza enerxética cuxa explotación industrial lexitimaba tal ocupación. Un século despois, a preocupación polo atractivo enerxético dos territorios baleiros segue estando de máxima actualidade e cómpre preguntarse se o modelo de desenvolvemento renovable segue os postulados de avance do modelo enerxético fósil. Analizando diferentes variables clave a partir de datos estatísticos públicos e o Atlas de Xustiza Ambiental, a resposta é inmediata, pero non doada, dependendo das variables que se consideren. Desde a problemática da ocupación dos terreos, débese destacar que as enerxías renovables difiren das fósiles en que son universais, non están tan "atadas" á localización física, caracterizadas como bens libres con especificidades propias (como os postulados da traxedia dos comúns da economista premio Nobel Elionor Ostrom). Potencial eléctrico Valoremos tres exemplos. Por un lado, os procesos de desenvolvemento eólico levados a cabo nalgúns países e por algunhas empresas, que derivaron en graves problemas socioeconómicos e ambientais. Xeralmente preséntanse como terreos de monte, illados, catalogados de pouco valor, cando realmente son solares de uso industrial. Por outra banda, o proxecto Desert Energy, a localizarse preto da costa mediterránea de Africa desde Marrocos, para construír un polígono renovable mixto con aeroxeradores e placas solares fotovoltaicas, que terían por función a produción de electricidade e distribución polo norte de África e Europa. En orixe, son terreos desérticos baleiros, pero a súa riqueza está no potencial de produción eléctrica. Por último, a fabricación das tecnoloxías renovables é intensiva en minerais, materiais críticos e terras raras, dispoñibles en concretas localizacións a nivel mundial, feito que lles confire un atractivo valor estratéxico.