Na procura do bisavó Eligio

O 2 de marzo de 1937, un pelotón franquista fusilou a Eligio Rey Freijanes, canteiro comunista de Ponte Sampaio que o 20 de xullo do verán anterior marchara con outros compañeiros a Pontevedra para intentar protexer as institucións democráticas do golpe. Aínda ían de camiño cando lles dixeron que o goberno civil, con Gonzalo Acosta Pan á cabeza, caera en mans dos sublevados, así que a furgoneta deu volta e levounos camiño do agocho: nos campos de millo, en casas amigas, en alboios... A todos menos a Eligio, que non quixo deixar atrás a súa filla Eugenia, que só tiña catro anos e levaba orfa de nai desde os catro meses. Áurea Acuña morrera pouco tempo após o parto, con só 22 anos, así que o viúvo decidiu ficar na casa e seguir indo á canteira para ter un patacón que deixarlle á filla se as cousas viñan mal dadas. Contou Luís Bará en Non des a esquecemento que cando foron por el deulle a Peregrina Acuña, a sogra, tres pesos para que mercase semente e un vestido vermello para a nena. Como se o tempo se negase a pasar aínda ficaban inalterábeis os paus de ferro que naquel intre de morte sinalizaron con números as tumbas sen nome Logo levárono a San Simón, o cárcere improvisado nesa illa tan próxima á casa. Tamén estaba moi preto o peirao de Deilán, en Santa Cristina de Cobres, construído co traballo forzado de presos coma el. Ben preto e ben lonxe. Nunca volveu á casa da Pirica, nas Raposeiras, no daquela concello de Pontesampaio: foi fusilado na avenida de Bos Aires de Pontevedra, e Peregrina, que tiña que ter sido só avoa, volveu ser nai solteira, como fora con Áurea pero aínda en peores tempos. Foi duro sacala adiante, tanto que nin sequera cumpriu a vontade de vestila de vermello, que había que usar en matar a fame cada patacón de cada peso. Tamén ficou sen lápida a foxa de Eligio, e Eugenia foi medrando co pai metido nun buraco sen nome. Nunca lle dixeron onde estaba. Nunca o foi visitar, mais nunca deixou de choralo. O seu paisiño non lle caeu da boca ata o último dos suspiros. O reencontro Nese mesmo día, no día en que morreu Eugenia, o seu neto Carlos Acuña quedara con Francisco Abuín, responsábel do cemiterio municipal de San Amaro, en Pontevedra, para visitar a tumba onde fora enterrado o bisavó. Levaba meses na procura do lugar para cumprirlles aos noventa anos da avoa o devezo de visitalo e, aínda que non puido ser, buscou unha nova data, e por fin este verán puido ser el quen se reencontrase co pasado. Grazas ao traballo do historiador Pepe Álvarez Castro, que achou a partida de defunción, sabía o número exacto da foxa, pero ía convencido de que Abuín só podería indicarlle por onde ficaba, mais ou menos, a parcela que a acollera. Logo de noventa anos imaxinaba múltiples enterramentos, movementos de terra e ata novas construcións de nichos que, precisamente nos anos 20 do pasado século, empezaron a substituír por falta de espazo a costume cristiá de darlle repouso aos cadáveres baixo terra. Mais non foi así. A fila primeira da zona segunda, onde segundo os datos do traballador do Concello pontevedrés se atopaba a foxa 26, permanecía sen edificar. E como se o tempo se negase a pasar na espera do reencontro de Eligio coa súa descendencia, aínda ficaban inalterábeis os paus de ferro que naquel intre de morte sinalizaron con números as tumbas sen nome. Mesmo algúns deles, como o da 28, conservaban os papeis coa cifra garabateada. A conta foi doada: dous antes do 28, tres após o 23, estaba o pau que marcaba o lugar exacto do enterramento do pai de Eugenia. Xuntos en Vilaboa No convencemento de que nunca podería achegarse tanto, Carlos imaxinara tamén un nicho baleirado desde hai décadas de calquera resto de Eligio. Estaba convencido de que as cinzas do seu bisavó foran trasladadas durante a ditadura a un osario pero, unha vez máis, Abuín regálalle a esperanza: nos papeis que manexa non consta que o sacasen de aí. O seguinte paso será corroborar de maneira oficial, coa documentación que conserva o Concello, que nin se moveron os seus restos nin houbo posteriores enterramentos na mesma parcela, pero a faísca de esperanza abondou para que Carlos o tivese claro, así que logo de consultalo co resto da descendencia de Eugenia, iniciou os trámites de comprobación co fin último de poder exhumar o corpo do bisavó e enterralo coa súa única filla no cemiterio de San Martiño, en Vilaboa, onde ela descansa. Tiñan que telo levantado cando pasaran cinco anos da morte, pero nin na casa había cartos nin fica claro que a tataravoa Peregrina coñecese o lugar de onde tiña que sacalo. Se o sabía, nunca llo dixo a Eugenia, así que morreu sen cumprir o desexo de reencontrarse co seu pai. A teima do seu neto é facer todo o posíbel para xuntalos agora.