Novo conselleiro de Sanidade, nova política en saúde mental?

Hai uns días despexouse por fin a incógnita sobre a composición do novo Goberno da Xunta de Galicia tras as eleccións do mes de febreiro. No caso da saúde mental, tendemos a estar especialmente atentas á nova organización da Consellería de Sanidade, e de aí elucubrar sobre se haberá continuidade das políticas sanitarias aplicadas ata o momento, se producirá unha involución ou, polo contrario, veremos avances. En todo caso, iníciase un novo ciclo político que terá que deseñarse en función das prioridades estratéxicas que cada carteira estableza. O 2024 é un ano importante no eido da saúde mental, e en xeral o novo ciclo lexislativo e executivo que agora empeza, onde comprobaremos se hai intención de manter como prioridade a mellora da saúde mental da sociedade galega ou en cambio era un asunto simplemente conxuntural, oportuno nun momento determinado pero accesorio nas políticas globais. Capacidade asistencial Este ano remata a vixencia do Plan de Saúde Mental de Galicia poscovid 2020-24. Ata o de agora non tivemos nunca valoración sobre o grao de cumprimento do plan. Non se creou a comisión de implantación e nin sequera houbo un grupo responsable da execución por cada un dos eixos planificados. Pouco se fala da elaboración dun próximo plan para o cuadrienio que vén, máis alá de anuncios soltos sobre cuestións parciais como a contratación de profesionais da psicoloxía clínica para a Atención Primaria. O novo conselleiro debe entender os problemas de saúde mental fuxindo de modelos desfasados que sitúan o malestar psíquico só no biolóxico Houbo cartos, non sabemos se os 80 millóns de euros orzamentados, e houbo contratacións de profesionais e creación de novas unidades asistenciais. Tamén máis subvencións e concertacións a entidades externas. Isto convérteo nun plan de reordenación de recursos asistenciais e humanos, pero non nun verdadeiro plan de saúde. Certo é que un plan de reordenación era moi necesario, xa que partiamos dunha situación extremadamente deficitaria, tanto en persoal como en tipo de asistencia, con atrasos de décadas en ter, por exemplo, hospitais de día infantil e xuvenil, polo que a súa implantación non ten nada de innovadora e si de certa reparación histórica. Pero insuficiente, porque o aumento do número de profesionais prometido non chega a cubrir nin a metade do analizado pola propia Xunta de Galicia hai case 30 anos e os dispositivos asistenciais de nova creación quedaron pequenos en espazos e capacidade asistencial. Transparencia e coidados E agora que? O novo conselleiro de Sanidade deberá tomar tempo para entender en profundidade como se producen e manteñen os problemas de saúde mental, fuxindo de modelos desfasados que sitúan o malestar psíquico exclusivamente no biolóxico, para pasar a captar a interseccionalidade dos determinantes sociais no sufrimento e a necesidade de dar unha resposta integral e global. Se o fai así, pronto se decatará de que un novo plan de saúde mental necesitará contar coa participación e co-responsabilidade de diferentes áreas e consellerías, ademais da sociedade civil e particularmente os colectivos de primeira persoa, porque non se limitará ás competencias que ten atribuídas en sanidade, so pena de fracasar en conseguir unha mellora dos indicadores en saúde mental, como son as listas de espera (en números máximos), en demandas de consultas por risco autolítico e outros problemas nas idades máis novas, en prescrición de psicofármacos ou en número de mortes por suicidio. Todos estes indicadores foron en aumento nos últimos anos e comparativamente con outras zonas da xeografía española. O departamento que planifique e coordine as propostas en saúde mental deberá ter un lugar destacado no organigrama, á medida da complexidade do traballo por facer e a coordinación intersectorial. Un exemplo é o recentemente creado Comisionado de Saúde Mental do Ministerio, con rango de Subsecretaría. E sobre todo, se quere ser verdadeiramente ambicioso, o plan de saúde mental deberá apoiarse en tres piares: a transparencia nos datos, o modelo dos determinantes sociais na comprensión do sufrimento e a atención á saúde mental baseada nun enfoque de dereitos humanos, da recuperación e verdadeira autonomía das persoas con diagnósticos psiquiátricos, onde exista unha atención desde os coidados e non desde o control, e onde se avance na recuperación cun acceso real a necesidades tan básicas como a vivenda ou o traballo, o ocio normalizado e a toma de decisións autónoma e libre.