Novoneyra nunca puña o ramo a Os Eidos. Libro en proceso, aberto, unha das experiencias poéticas máis intensas do século XX, seguiu traballando nel durante décadas. Rescribindo, depurando, reordenando. Agora, a case vinte anos da morte do autor, Chan da Pólvora publica a máis completa edición do crucial ciclo de poemas.
Que rol xogan os premios na literatura da Galiza? Espallan as nosas letras? Son vieiros para o aparecimento de novos talentos? A estas perguntas formuladas pola Deputación de Pontevedra contestan catro referentes literarios do país.
Ningún ámbito relacionado coa literatura foi alleo a María Victoria Moreno. Escritora en xéneros diversos, editora, libreira, tradutora, profesora. E aínda así, considera a súa biógrafa Montse Pena Presas, “unha grande descoñecida”. A tirala desa zona de sombra pode contribuír o Día das Letras Galegas deste ano, que a Academia dedica á autora de Anagnórise (1988).
A terceira edición do premio de literatura fantástica que leva o nome de Antón Risco vén de distinguir Os mouros do Pico Sacro, de Luís Rodríguez Rivera (Mos, 1971). O galardón, convocado pola Fundación Vicente Risco e a editora especializada en ciencia ficcón e fantasía Urco, fallouse o pasado sábado en Allariz.
No escritorio de Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) hai dous libros no medio do camiño, unha novela e unha comedia teatral “de enredo”. Outro máis, un ensaio, talvez nunca acabe de nacer. “Xa non creo que o escriba”, confesa. Título si tiña: Cómo intenté ser español y no me dejaron. Porque De Toro busca agora “o gozo de escribir unha historia”. Desa paixón alegre xurdiu Fóra de si (Xerais, 2018), a historia do neurocirurxián Ricardo Marzoa coa que, orgulloso, se desdí. Hai oito anos anunciara o seu abandono da literatura. “Recuperei a fe”, explica. Eis un extracto da conversa publicada no Sermos Galiza 284.
Desde o ano 2004, a fundación que coida o legado do pintor Laxeiro outorga recoñecemento a toda unha traxectoria cultural. Este ano será para Xosé Luís Méndez Ferrín (Ourense, 1938), cuxas achegas literarias son, entende o patronato da fundación, “non só indispensábeis senón mesmo basilares na configuración da Galiza contemporánea”.
Aqueles versos que Méndez Ferrín, no seu prólogo á poesía de Heriberto Bens, denominou “tridentinos” centran a atención de Díaz Castro: poeta en formación (1914-1939), o penúltimo ensaio -acaba de publicar con Xurxo Martínez Común temos a patria- de Emilio Xosé Ínsua. Esta quinta feira preséntao en Compostela, ás 19.45 na Libraría Couceiro.
Non é habitual na literatura galega que unha poeta reedite as súas obras. Ainda menos que o faga por xunto nun volume. E, porén, este é o caso de Marilar Aleixandre (Madrid, 1947), que en Mudanzas e outros velenos (Galaxia, 2017) reúne tres libros fundamentais na súa traxectoria.
Na prehistoria cultural do movemento afroamericano polos dereitos civís sucedeu o Rexurdimento de Harlem. Aquela explosión, localizada en Nova York, en que agromaron indicios de pequena burguesía negra e o jazz popularizouse, franqueou o paso a unha literatura propia, autónoma respecto do canon estadounidense. Pasar (1929), de Nella Larsen, é peza central desta historia. Agora publícase en galego, versión de Carlos Valdés, e publicada por Irmáns Cartoné.
Algúns dos poemas máis célebres da literatura galega atópanse nun libro humilde, cuxa primeira edición facturou un fabricante de cartóns para confitarías. Os soños na gaiola, de Manuel María, non só achegou a lingua a centos de cativas e cativos. Tamén inventou un xénero para o galego: a poesía infantil. A fundación que custodia o legado do poeta vén de editar a obra na versión máis achegada a como a concibira por primeira vez hai medio século.
Suso de Toro (Santiago de Compostela, 1956) regresa, de forma regular, á prensa galega. Faino coa sección Cinco Feiras, que publicará cada día da semana no dixital Sermos Galiza. A piques de estrear novela -Fóra de si, en Xerais- despois de sete anos de silencio, tamén cociña un ensaio sobre as razóns da literatura. “Non sei estarme quieto”, confesa divertido.
En 1981, e vinculada a unha asociación cultural da Illa de Arousa, nacía a revista Dorna. Expresión poética galega. A máis veterana das publicacións activas dedicadas á poesía vén de colocar nas librarías o seu número 40. Desde o segundo, a facultade de filoloxía da Universidade de Santiago de Compostela faise cargo da edición.
Contan que en Islandia a xente pasa o Nadal asolagando aos seus seres queridos de libros. Unha tradición que seguramente apareza nos soños da maior parte das persoas relacionadas coa edición e a literatura galega pero que aínda precisará dalgún esforzo titánico para ser sequera levemente implantada no noso país. Ao mesmo tempo, porén, o recurso ao agasallo de libros nestas datas é relativamente frecuente, especialmente para a xente nova.
O ano que a Real Academia Galega dedicou a Carlos Casares (1941-2002) chega a termo. Faino con dúas paradas nos alicerces fundamentais do seu traballo: a narrativa e o xornalismo. O suicidio de Jonas Björklund e outras historias e A ledicia de ler titula a editorial Galaxia -da que el mesmo foi director-, dous libros de Casares publicados por primeira vez.
A eclosión editorial galega é un fenómeno empírico. Está por calibrar a súa dimensión real, mais o certo é que novos selos continúan a agromar. No Culturgal desta fin de semana en Pontevedra, Aira, con sede en Allariz, estreará catálogo. Poesía científica, singular banda deseñada e tradución abrirán as portas dunha casa cuxos contidos dirixe o xornalista César Lorenzo Gil (Arbo, 1977).
A literatura é, tamén, un síntoma da historia. As marcas da febre xerada polos acontecementos. O rexistro inconsciente, ou non, do conflito político. Traballos perdidos da linguaxe. Todos estes factores, e outros moitos, confluíron hai 40 anos en Dos anxos e dos mortos, a primeira novela de Anxo Rei Ballesteros (Boqueixón, 1952- A Coruña, 2008) e unha das novelas chave da transición ao posfranquismo en Galiza.
Arthur Kipps é o trasunto que o inglés Herbert George Wells (1866-1946) escolleu para dar conta dos ecos da súa vida nunha novela. Kipps. Historia dunha alma simple (1905) afástase dos seus traballos como pioneiro da ficción científica e ofrece unha obra de iniciación en que o sistema de clases británico non sae indemne. A editorial Irmás Cartoné vén de publicala en galego.
O autor de Os restos do día (The remains of the day, 1989) vén de gañar o premio Nobel de literatura. Kazuo Ishiguro, que nacera en Nagasaki en 1954 pero viviu en Londres desde os seis anos, visitou Santiago de Compostela hai dez anos, despois de obter o Premio Novela Europea Casino de Santiago en 2006 por Non me deixes nunca.