Achados e autenticación das obras de arte

Non é doado descubrir obras inéditas de creadores consagrados anteriores ao século XIX, dado que a produción dos mesmos é causa dun seguimento minucioso e está suxeita a especializados estudos documentais de investigación, o que quere dicir que está moi controlada e sempre semella que pouco queda por aparecer. Aínda así, de cando en vez, xorde algunha que outra sorpresa para ledicia de historiadores, coleccionistas e museos. Isto foi o que recentemente aconteceu cun cadro, nun principio da escola do pintor Ribera, que saía a poxa cun prezo estimado de 1.500 euros nunha coñecida almoeda madrileña. A convocatoria tivo un efecto chamada e ata a capital chegaron entendidos do barroco que doadamente remataron por autenticar que era o Ecce Homo de Caravaggio, obra "durmida" durante séculos en varias coleccións privadas, pero da que se tiñan referencias escritas. Coa certeza do achado foi declarada BIC (Ben de interese Cultural), polo que podía ser vendida, mais sempre tería que quedar en territorio español. A peza, inmediatamente despois da expertización, revalorizouse e foi un coleccionista particular o que pagou por ela 30 millóns de euros. Un prezo axustado Considerando que hai obras, poñamos como exemplos O Pórtico da Gloria, As Meninas ou O Guernica, ás que nunca se lles poderá pór prezo porque é obvio que o valor histórico prima nelas sobre o valor económico, tamén é certo que na maioría dos autores e autoras as tarifas mudan segundo períodos e circunstancias. As obras desvalorízanse de xeito considerable se hai unha cantidade desproporcionada á venda, porque o exceso de oferta é motivo de depreciación; se polo contrario hai pouca –o caso dos Caravaggio– e é moita a demanda, o custo ascende. Neste caso a obra de arte funciona exactamente igual que calquera outro ben no mercado. A peritaxe de técnicos preparados é imprescindible para verificar a autoría e descartar falsificacións E neste punto é onde afloran as artimañas de supervivencia de certos artistas, entre eles, como non, artistas galegos; algúns teñen comprado a súa propia obra, co fin de revalorizarse a si mesmos. Hai só uns anos foi moi aireada a historia do ínclito Damien Hirst, cando adquiriu nunha poxa a súa famosa cabeza de platino adornada de diamantes, que logo revendeu por unha cifra superior. Indo máis atrás, Alejandro Vergara, conservador do Museo del Prado, describe a anécdota referida ao pintor Luca Giordano no século XVII, que "axustaba a calidade dos seus cadros ao pago que recibía por eles". O caso era vender. Falsificacións E aquí entramos nun asunto igualmente controvertido: quen decide a calidade da obra de arte? En teoría, os competentes na materia, ou sexa historiadores, coleccionistas, galeristas, críticos de arte ou artistas. Pero non hai normas universais e moitos son os condicionantes que entran en xogo, entre eles a subxectividade e cruzados conflitos de intereses. Os especialistas que pertencen a un museo ou fundación xeralmente buscan as virtudes da obra con honestidade, estudando o círculo histórico, fixándose na técnica, a orixinalidade, as características particulares que definen o proceso artístico… Non se pode comentar o mesmo dos expertizadores privados, especialmente cando reciben unha retribución dos propios coleccionistas, marchantes ou galeristas. Así e todo, a peritaxe de técnicos preparados é imprescindible para verificar a autoría e descartar falsificacións; estas, agora que o mercado se trasladou a internet, abundan máis do que se pensa. A sonada historia de que "Corot –un dos autores máis falsificados– pintou mil cadros, dez mil dos cales están en Estados Unidos" poderíase acomodar a moitos máis autores e autoras. Por tanto, os criterios non son sempre os mesmos, cambian coas épocas, co contexto socio-cultural, cos distintos axentes que teñen que emitir o xuízo, co mesmo gusto do público... É por iso que nunha determinada traxectoria poden sucederse momentos de desinterese e esquecemento, canonizados máis tarde en gabanzas e enxalzamento; baste lembrar a Rembrandt, El Greco, Vermeer, Van Gohg... O caso das mulleres é se cabe máis evidente, silenciadas moitas en vida son recuperadas posteriormente, admitindo a calidade da súa produción e situándoas no espazo da Historia da arte que durante séculos se lles negou.