Sensombreiro e Sensuxeitador

A día de hoxe segue sendo difícil desfacer anos e anos de prexuízos, comportamentos e actitudes dominantes dunha cultura autoritaria que ten como fin restrinxir calquera indicio de liberdade na propia muller ou en calquera elemento que teña que ver con ela. Neste tipo de conculcacións hai moito de perversidade, maldade á que en ocasións súmase tamén moito de ignorancia. En 2018 Facebook censurou unha imaxe da Venus de Willendorf, unha obra pertencente ao Paleolítico que conta con arredor de 30.000 anos, tachándoa de pornográfica, unha decisión delirante que suscitou unha gran polémica e que deixou en evidencia non só o descoñecemento da historia senón a mala fe do modelo patriarcal. Non foi a primeira vez nin por desgraza será a única en que unha obra de arte é atacada por representar o corpo da muller espido. Velaí obras de Egon Schiele, Balthus ou mesmo Goya, censuradas nalgún momento sen piedade; aínda que quizais a peza máis condenada "por ensinar demasiado" foi desde sempre A orixe do mundo de Gustave Courbet. Represión sobre as mulleres artistas Non só as creacións foron causa de batida, as mulleres artistas padeceron represión por parte da sociedade en xeral e particularmente dos seus propios colegas, mesmo en tempos que se presumían abertos e igualitarios. Na década dos vinte e primeiros anos dos trinta, a Xeración do 27 apostou por renovar a concepción da literatura, a filosofía, a pintura, o deseño, a escultura... Hai discursos que semellan saír das mesmas cloacas que Maruxa Mallo reflectiu nos seus cadros Foi un grupo con inquietudes, imbricado nas correntes do momento, tanto das que sucedían en París ou Alemaña como as que se establecían na súa contorna. Formábano homes e mulleres liberais e capacitadas para romper convencións estéticas, que debatían nos faladoiros do Café Pombo ou no de Granja del Henar, en grandes camiñadas ao Cerro de Vallecas e mesmo na Residencia de Estudiantes madrileña. Con Federico García Lorca, Rafael Alberti, Luis Buñuel ou Luis Cernuda atopábanse mulleres da talla intelectual de Concha Méndez, Rosa Chacel, María Zambrano, María Blanchard, Marga Gil Roësset e a viveirense Maruja Mallo, mulleres que ademais de estar ao tanto das tendencias do momento, destacando nas súas disciplinas respectivas, tiñan que loitar no día a día contra tabús que as limitaban ata o punto de impedirlles participar das xuntanzas de tabernas ou cominalas a ir sempre coa cabeza cuberta. Fantasía e identidade Maruja Mallo contaba como as acantazaban cando ían de ganchete atravesando a Porta do Sol sen chapeu. Pero as Sensombreiro non se amedrentaban nin ante os que as perseguían pola rúa nin tampouco ante os seus compañeiros de viaxe, que nada facían por cambiar as vellas estruturas. A historia recente ten recollidas as posturas dos homes, adiantados e progresistas nas súas diversas estéticas e impertérritos e conservadores respecto ás vitais. Alberti, por exemplo, silenciou a autora galega até facela desaparecer de creacións conxuntas; nas súas memorias non existe, a pesar dos cinco anos de convivencia. Foi un máis dos abafallos aos que se expuxo na súa carreira, outros foron a virilización que dela fixeron críticos da época, que se negaban a denominala pintora, pois pintar, dicían, era "un exercicio especificamente viril" ou que durante moito tempo o seu nome e o das súas amigas nin sequera aparecese no inventario da xeración á que tanto contribuíron. Con todo, a artista, con gran vontade, logrou integrarse no grupo achegando á vangarda unha mirada emparentada coa paixón polo popular, foi convidada incluso a expoñer nos salóns da Revista de Occidente e sentou as bases dunha obra decisiva dentro do panorama da arte contemporánea do século XX. Durante esta etapa crea un mundo de fantasía e cor nas súas verbenas, aínda que tamén descende até o vertedoiro surrealista para rescatar os despoxos da vida. Sempre con identidade propia, innovando formal e conceptualmente. Pasaron máis de 90 anos daquelas camiñadas das Sensombreiro, do acoso ás que as sometían e da súa insubordinación, pero hai discursos que semellan saír das mesmas cloacas que Maruja Mallo reflectiu nos seus cadros. A estas alturas parece incomprensible que levar ou non levar suxeitador poida ser motivo de debate en televisións e redes. Así que algo que debería ser simplemente unha opción persoal e libre de vestimenta acábase por converter nun rancio escarnecemento contra unha muller, neste caso a ministra Ione Belarra. Ás veces, semella que pouco temos avanzado.