A temporalidade dos peixes

En xaneiro a raia vale como o carneiro. En San Xoán, a sardiña xa molla o pan. O marisco cando mellor está é nos meses con 'r'. Non son poucos os refráns populares que fan referencia ás boas épocas dos produtos do mar. Na actualidade é frecuente nos medios e redes sociais, que se mostren carteis con listados dos peixes de temporada que me causan, ás veces, non pouco desconcerto. É un tema de interese, non só porque todos queremos comprar e consumir peixes e marisco no seu mellor momento de sabor, senón tamén de prezo, e porque ninguén quere quedar como o parvo que non sabe cando hai e cando non hai que comprar e consumir. A este ritmo, non sería raro que aparecese, se é que xa non a hai, unha aplicación móbil que nolo diga, tal como as hai para revelarnos tanto os stocks dos produtos como a súa calidade e composición. Non quero decepcionar ninguén, pero non é tan sinxelo, e máis nun contexto de cambio climático, descenso produtivo e de que pescamos nun océano que segue a ser un gran descoñecido. Cambia a un ritmo máis rápido do que podemos adaptarnos. Nun mundo tan globalizado no que o peixe e o marisco viaxa máis en avión que as persoas é difícil establecer unha norma común que valla para a sardiña de Galicia, Portugal ou de calquera outro sitio, nin para a ameixa da ría e ao mesmo tempo para a de Marrocos. De todos é sabido que a centola non está chea nin ova ao mesmo tempo en todas as zonas da nosa terra. De feito, máis aló das diferenzas que pode haber entre individuos dunha mesma especie e zona, a veda establécese en períodos lixeiramente distintos se se trata das costas de Pontevedra, A Coruña ou Lugo. E é que canto máis ao sur, "a centola vén antes". De feito, este ano somos moitos os mariñeiros que notamos que así como hai máis presenza de peixes de augas tropicais, moita da centola ten ova xa en decembro. Moitos dos ciclos do mar seguen a ser un misterio E isto sen falar das fraudes: hai uns días nun programa de televisión para todo o Estado referíanse en rigoroso directo ao lumbrigante "azul de Galicia", cando este leva case tres meses en veda e que finaliza hoxe mesmo, 2 de xullo. Tampouco vale de moito que se diga que o xurelo está en tempada en determinada época se despois resulta que non o hai no mar, non se pode pescar ou non ten graxiña, ao igual que cos moluscos de cuncha, faltou o plancto. Un mar xeneroso Quen marca que peixe está de tempada? O editor da páxina web? O científico? O Goberno? O influencer? O estrela Michelín? Ningún deles. Márcao a existencia, a abundancia, o poder pescalo, as vedas, o alimento (sobre todo plancto), as mareas vermellas, a demanda, os temporais... Si, os temporais. Poñamos un exemplo. A maior parte do ano é complicado pescar robalizas. É un peixe astuto que evita as redes e recoñece as tanzas e os cebos artificiais. Polo tanto, é difícil velas nas prazas a non ser que se trate de peixe de piscifactoría. Aínda así, coincidindo coa época da desova e máis alá da cuestión de se é o mellor momento para pescala dende a óptica da sustentabilidade, esa é a época na que estando en carne, gordiña e saborosa, poderiamos atopar certa cantidade dela nos mercados como para chegar ao público en xeral, e non só aos ricos, a un prezo máis asumible. En cambio, este ano, por sorte para elas e ao mellor tamén para nós, as continuas semanas de temporais fixeron que moi probablemente esa época de desova e frenesí que as fai non "veren as redes" pasara para elas coincidindo coa frota amarrada. Ás veces o mar é xeneroso. Pasou fai dous anos coa pota ou voadoras, como xa pasara hai máis de dez coa palometa negra, que atracaron nas nosas costas en cantidades bíblicas. Moitos dos ciclos do mar ou o que ocorre nel seguen a ser un misterio para os mariñeiros e para a ciencia. Que sabemos dos efectos "invisibles"? Ata que grado e como está afectando o aumento da temperatura e os cambios no planeta e nos seus ciclos ás especies comerciais, ás non comerciais, ás visibles, ás invisibles, ás de proveito, ás "pragas", aos ventos, ao plancto, ás correntes mariñas? O certo é que non o sabemos como para polo nun calendario. O que si sabemos é o que vemos nos portos, nas lonxas, nas prazas, e nas peixerías. Sabemos que sobrepesca, furtivismo, descontrol, comprar fóra das canles legais, industria e minería contaminantes (Altri, San Finx, mina de Touro ) ou falta de depuración de augas non axuda. Preguntemos, observemos, catemos. Seguimos a ter un peixe e marisco (cando os hai) excepcionais. Non hai medidor como a vista, o do gusto e o olfacto, o do sentido común xunto co coñecemento.