Coidar os ríos, protexer a vida

Quizais un dos lugares onde máis paz se pode atopar é nos ríos. Non importa se a corrente é brava ou calma, as augas parecen ser quen de levar con elas todas as preocupacións (tamén o bo), como se fosen capaces de limpalo todo, como se só o presente importase. Como se a vida comezase con eles unha e outra vez. Non é unha idea tola pois, como explica Paco Bañobre, desde Adega, nas zonas altas dos ríos, renóvanse a auga e os organismos, “a biodiversidade espállase”. De aí a importancia de coidalas. “Así o medio terá máis resiliencia para os impactos posteriores”. Pero non só as cabeceiras do río son unha explosión de vida. En cada minúsculo fragmento da auga, agochados nas pedras das profundidades, nas ribeiras… todo un conxunto de seres vivos e materia inerte interactúan entre si, dependendo, para ben e para mal, uns doutros. Cada elemento importa. A través do Proxecto Ríos, que leva 20 anos de andaina, inténtase pór en valor os recursos naturais da contorna, implicando as persoas no seu coidado desde a aprendizaxe A través do Proxecto Ríos, que leva 20 anos de andaina, inténtase pór en valor os recursos naturais da contorna, implicando ás persoas no seu coidado desde a aprendizaxe. Para collerlle cariño, “para querer protexer un espazo, primeiro hai que coñecelo”, resalta, tamén desde Adega, María Rodríguez Lafuente. De aí a necesidade de actividades que permitan descubrir a contorna que habitamos, como o Bioblitz que organizaron o pasado domingo na lagoa de Santiso e nas beiras do Ulla. “Cando amosas a vida nun espazo pequeno e contextualizado: por que (os organismos) se moven así, por que son así… dáslle outra visión a xente. Xérase unha fascinación”, explica Bañobre. Así, unha xornada de aprendizaxe na que se dan ferramentas coas que localizar endemismos convértese nun día de reivindicacións. Nunha sociedade que vai ás présas e que cada vez é máis urbana, colle importancia deterse nos detalles, recoñecer o valor dos espazos que habitamos. Rodríguez explica que cada persoa, con independencia dos seus coñecementos, pode aprender a aplicar a metodoloxía científica para entender as particularidades de cada hábitat e trasladar o observado tanto ao caderno (a través da anotación e o debuxo) como a plataformas dixitais como o Inaturalist. Dereitos do río Tins É algo que non entende de idades, como demostran cada ano os proxectos que desenvolve o profesorado do CEIP de Outes, que crecen como o seu bosque. Foi nese concello onde, en novembro, o río Tins acadou dereitos, como unha persoa. Por iso, na escola traballaron, de infantil a primaria, cun obxectivo común: mellorar a súa existencia. Contan os docentes, Patricia Pose e Abel Vale, que mesturar idades “enriquece ao alumnado, xa que se conseguen distintos puntos de vista”, moitos perdidos ao medrar. Tras formar 13 comisións de traballo, puxéronse mans ao río. Primeiro observaron a diversidade de fauna e flora que constitúe a esencia do Tins. Co material recollido escribiron uns textos explicativos que, xunto a fotografías feitas por eles ou recompilada doutras fontes, conforman unha guía que están a piques de publicar en colaboración con Red Natura. Ademais escoitaron, pois os ríos non falan igual a todas as xeracións, descubrindo como mudou a relación da veciñanza co Tins cos anos. Desas conversas saíu o vídeo documental Memorias do río Tins, que se pode ver en Youtube. O traballo non só quedou dentro das paredes das aulas. Foron quen de detectar que problemas afectaban ao río e de buscarlles solución. Coas conclusións e propostas, escribiron instancias ao Concello (sempre colaborador, como resalta o profesorado) e realizaron orzamentos que permitan que o Tins se manteña como un ser vivo co que relacionarse. Isto dálle a razón a Bañobre: “Percibimos que a xente está cada vez máis sensibilizada”. Compróbano coa xornada Móllate polos ríos, na que o último domingo de setembro, desde 2008, por toda a xeografía galega se reúnen numerosos grupos para a recollida de residuos. Incluso moitas asociacións xa teñen integrada a actividade na súa axenda. “Mellorar a nosa contorna é gratificante, fainos sentir útiles”. No entanto, non hai que esquecer que as accións pequenas tamén son importantes. As inspeccións, o recoñecemento e a exploración; a custodia fluvial, que permite detectar verteduras; o diagnóstico dos ríos que é posible grazas ao voluntariado e que axuda a saber o seu estado de saúde… “Temos unha extensa rede fluvial”, lembra Bañobre, polo que consolidar unha rede de persoas vixiantes dos ríos é fundamental. Por iso, sinala Bañobre, “intentamos fomentar o gusto pola vida, polo que nos rodea. Dependemos dos outros organismos. Vai a nosa supervivencia no seu coidado”.