Carlos Núñez: "O Estado español é anómalo en relación ás súas propias músicas pola ditadura"

A Irmandade das Estrelas, o seu primeiro disco, cumpriu un cuarto de século. Hoxe, con todo o que aprendeu e evolucionou nestes vinte e cinco anos, teríao composto da mesma maneira? Ao contrario do que se podería pensar, á hora de gravar o novo disco que saquei como homenaxe a aquel, gustaríame ter o tempo de gravalo que tivera entón e tamén os medios. Daquela as vendas de discos permitían gravar todas as músicas xuntas nun bo estudio e gañarse a vida. Hoxe eses estudios con grandes salas en analóxico cun son inesquecíbel xa nin existen, o mundo dixital apenas paga e os discos son case un investimento para poder facer concertos. Eu sigo a facer discos pouco sinxelos de levar ao directo. O obxectivo é máis ben recuperar o que os músicos perdemos neste cuarto de século. Sigo a esforzarme para adaptarme aos tempos. O que faga falta! Ese esforzo presente na música tradicional mantívoa viva. É evidente que A Irmandade das Estrelas abriu unha enorme porta á música celta en moitos países, entre eles o Estado español. No momento de compoñelo e publicalo, vostede era consciente da repercusión que podía chegar a ter? Quizais pola inconsciencia da mocidade, penso que me tería sorprendido máis que non funcionase, porque sentía todo a favor. Curiosamente foi un disco que funcionou primeiro no Estado e pouco despois na Galiza. Fóra acadou máis interese o meu segundo disco, Os amores libres. O terceiro foi unha operación pop da discográfica. Logo fixen un disco na Bretaña que funcionou moi ben en Francia. Outro no Brasil que gustou moito alí e na Arxentina. A banda sonora como Ghibli foi moi importante no Xapón. Nos Estados Unidos en cambio os favoritos foron un par de recompilados máis recentes e moi celtas... Cada país e cada momento é un mundo. Iso non quita que Irmandade fose un "estrelampo", como o definiu Manolo Rivas este verán. El foi unha das persoas clave para que se producise ese estrelampo. O seu artigo en El País, 'O novo rei dos celtas', foi o que desencadeou todo o proceso que desembocaría na Irmandade. Nome que por certo, tamén é de Manolo, así como os textos marabillosos que acompañaban ao disco. O disco marca o inicio da súa carreteira en solitario. Eses vinte e cinco anos dan para demasiadas experiencias e recordos como para pedirlle que escolla un. Mais, hai algunha experiencia que se arrepinte de non ter vivido, xa sexa pola súa decisión no momento ou polas circunstancias? A verdade é que non. Podería arrepentirme de que sempre quero facer todo. Ao final hai cousas que non podo facer co sosego que me gustaría para desfrutalas a fondo, ou polo menos rematalas co nivel de detalle que desexaría… seguramente por min non as daría por rematadas nunca. Un exemplo é o libro sobre Ricardo Portela, editado polo seu centenario polo Consello da Cultura, que conseguín rematar grazas ao confinamento, despois de trinta anos de proceso. Se hai alguén que acompañou os seus andares é The Chieftains, a recoñecida banda irlandesa nada en 1963. Colaborou por primeira vez con eles en 1989, cando xa tiñan 26 anos de traxectoria, os mesmos que vostede agora. O primeiro encontro foi en Castrelos, presentoumos Antón Seoane tras un concerto deles con Milladoiro nos 80. Aquel primeiro contacto foi relativo, xa que era un neno e non conseguía que me gustase o inglés nin o falaba. Durante a EXB, probabelmente influído polo exilio do meu pai en Paris, namorárame máis o francés. Aínda que eu falar seguramente falo e escribo mal en todas as linguas. En galego dinme que non poño un pronome no sitio, en castelán pásame cos tempos compostos, en inglés o acento, en portugués isto, en francés o outro... pero comunícome, que é para o que están as linguas, non? Logo, a finais dos 80, Patrick Molard pediume que tocase para Paddy. A definitiva foi cando Fernando Conde nos contactou a través do gran Polig Monjarret para facerlles unha entrevista. Despois toquei con eles nos festivais celtas do Morrazo e do Porto, e gravei por primeira vez en 1989 con Brian Masterson. "Budiño, Mercedes Peón, Susana Seivane, Berrogüetto, Cristina Pato... Aínda non se contou ben o peso que tivo esa explosión dos 90". 2021 tamén foi un ano moi duro tras o pasamento do seu mestre e amigo Paddy Moloney, fundador de The Chieftains. É evidente como influíu el na súa carreira artística, mais, cal foi a súa incidencia no Carlos Núñez do día a día? O pobre Paddy morreu de pena de non poder tocar pola Covid. O seu velorio e enterro foron moi humanos, como sempre me contaba meu pai que eran antigamente na Galiza. Houbo choros, risas, música, comida, bebida... Foi sorprendente comprobar como cada persoa tiña anécdotas diferentes con Paddy. En xeral eran moi divertidas porque era un home moi simpático e con moitísima personalidade, pero tamén moi duro. Ás veces, cando temos músicas novas que comezan no oficio e son "esixente" con elas, chámanme a atención os músicos da banda ou o meu equipo. Hoxe non se estila, pero daquela o concepto de aprendiz e mestre estaba moi claro. Antón Corral, Ricardo Portela ou o propio Paddy eran duros, e a min non me foi mal con eses mestres aos que sempre estarei agradecido. Penso que a derradeira aparición de Paddy en público foi no vídeo que fixemos hai un ano para comezar o Xacobeo. Participaron desde Manolo Rivas, que recitou maxistralmente o encantamento de Amergín, até o gran cantante e amante da Galiza Julio Iglesias... Verdadeiramente é ambas cousas! Tamén Paulo Coelho, as Tanxugueiras, Iván Ferreiro, Xabier Díaz, Amaral... todas reunidas arredor da Galiza e a nosa música. Iso debería ser o Xacobeo ou calquera grande evento pagado cos nosos impostos. Carlos Núñez, Rosa Cedrón, Luar na Lubre... vostedes e moitas outras artistas encabezan unha xeración que nos anos noventa participaron da internacionalización da música galega. Síntese vostede como protagonista dese auxe da cultura do noso país? E Budiño, Mercedes Peón, Susana Seivane, Berrogüetto, Cristina Pato... Aínda non se contou ben o peso que tivo esa explosión dos 90. Realmente foi unha mágoa que non se conseguise darlle continuidade, crear máis circuíto para a nosa música como pasa en países grandes ou pequenos con músicas propias potentes. Pola miña parte, non me sinto protagonista, senón agradecido de nacer nunha terra cunha gran tradición e un instrumento que me abría portas. Grazas a iso tiven a sorte de que os Chieftains me acollesen, o que quizais me permitiu ser o primeiro en desfrutar daquel fenómeno que naqueles intres xa estaba a pasar fóra e traelo aquí. Vostede viviu unha conversa con Manuel Fraga na que o ex presidente da Xunta cuestionaba a existencia da música celta. Algo ao que vostede lle contestou que tampouco estaba comprobado que o Apóstolo estea enterrado en Santiago e non por iso non funciona o Xacobeo. Por que ese rexeitamento da cultura e das conexións celtas coa Galiza? O de Fraga é unha anécdota que conto no meu primeiro libro. El non falaba só da música, senón da cultura celta na Galiza. Nos 80 houbo unha revisión académica das teses celtas desde a arqueoloxía. Iso callou na sociedade galega máis "lida" e espallouse pouco a pouco a nivel popular, como pasara co celtismo na época de Murguía ou da Xeración Nós. Tras visitar a Sir Barry Cunliffe na Universidade de Oxford vin con alivio que hai apoios académicos de altura que reforzan o noso celtismo de corazón, para que non sexa só un soño. Porque tamén os hai para a postura oposta. Como di Manuel Gago, o debate académico non ten moita solución e é mellor deixarllo a eles, pero o que non ten sentido é -nas súas palabras- actuar coma "novos ricos" e botar ao lixo unha marca moi potente e con moitísima tradición na Galiza. Os feitos din que a música galega foi acollida con moita más xenerosidade e éxito pola música celta. Penso tamén que a música celta debería ter unha revisión desde o punto de vista académico e musicolóxico. Non entendo por que se aceptan sen problema intercambios musicais no Mediterráneo e non no Atlántico. A "double tonic" por exemplo, é unha maneira de harmonizar moi arcaica e moi usada no Atlántico. Está presente en moitísimas alboradas, en muiñeiras... pero ninguén a estudou aínda na Galiza. "Parecía que ía haber unha explosión das diferentes culturas peninsulares, pero nos 80 decidiron que para ser modernos había que rachar co pasado". Cando vostede comezou a tocar e a experimentar coa música celta, na Galiza e no Estado español tras o franquismo semellaba que a industria apostaba por xéneros comercialmente máis modernos, como o rock ou o pop. O Estado español é anómalo en relación ás súas propias músicas pola ditadura. Parecía que ía haber unha explosión das diferentes culturas peninsulares, pero nos 80 decidiron que para ser modernos había que rachar co pasado. Dicía Santiago Auserón que foran a primeira xeración musicalmente apátrida. Para min foi unha sorpresa ver naqueles primeiros concertos cos Chieftains nos EEUU o respecto enorme que lles tiñan as grandes estrelas do rock. O mesmo pasaba na Arxentina ou no Brasil, onde as estrelas do mainstream coñecen e usan sen complexos as súas propias tradicións. Tamén acontece na música clásica. Penso que aquí cada violinista clásica galega debería ter unha fídula na casa e saber tocar seriamente cantigas ou música tradicional. Por sorte hoxe o péndulo mudou e o vento volta soprar a favor. Tamén o rural volta a estar presente, non como algo a ocultar para o progreso, senón todo o contrario. A Galiza, tanto na música como no rural, ten moito que dicir porque sabe moito máis diso que os que lle deron as costas e o perderon. Hai un mes, as Tanxugueiras estiveron perto de representar o Estado español no Festival de Eurovision co seu tema "Terra". De ter pasado, que significaría a súa participación no pulo pola lingua galega? Penso que a súa actitude de considerarse xa gañadoras, porque o que teñen logrado xa é unha vitoria, foi a correcta. Están a facelo realmente ben, así que agardemos que a cousa sexa de longo percorrido polo ben delas e de todas nós. Eu vivín de perto a participación en Eurovisión de dous artistas amigos: Dan Ar Braz en bretón, gaélico e galés, en pleno éxito do Héritage des Celtes en Francia, e non tivo sorte; e Eimear Quin, que cantou en inglés. Penso que ía sen expectativas, porque non era coñecida, pero gañou. Tivo consecuencias extraordinarias para a música e cultura irlandesas porque deu lugar a Riverdance. Como músico salientaría o cambio de paradigma que estamos a vivir en xeral. Neste caso, mais aló da aposta lingüística evidente, ían cunha canción pop baseada na música tradicional, algo que é unha novidade. Así como moitas cadeas públicas internacionais dan protagonismo ás súas propias músicas a nivel estatal, iso non pasa na TVE desde os 70. Algúns cantautores poñen a palabra antes que a música, e algúns cinéfilos ven a música como un mero acompañamento. Para min, a música ten tanto valor como a palabra. Hai lugares como Gales onde a lingua está forte pero que perderon a súa música tradicional e outros como Irlanda, Escocia ou Bretaña onde a música está máis forte que a lingua. A Galiza ten a sorte de que as dúas están relativamente fortes e temos que loitar para que así siga a ser. Non sei se se falou abondo de que "Terra" é unha muiñeira. Escoitar "Terra" foi a confirmación dun documental que fixemos hai un par de meses, no que varios musicólogos e lingüistas as entrevistamos xunto a Boyanka Kostova. Nel falabamos da oportunidade que se abría porque as músicas de máis éxito no momento por fin empataban coa nosa propia música, como "Terra", que utiliza un ritmo e un modo de longa tradición na Galiza -xa aparecían nas cantigas medievais-, pero que agora están de moda porque se usan moito no trap. Sempre pensei que faría máis polo galego unha cantante que conectase cun público amplo que mil plans de estudos, pero o fermoso é que xa está a pasar con moitas artistas. Eu preguntáballe a Boyanka Kostova se a xente nova conectaba con eles porque estaba máis interesada polo galego, ou se era ao revés. Pensaban que ambas ían unidas. Tampouco é que agora a canción vaia "salvar" o galego, pero si que hai un ambiente favorábel. Hai que adaptarse ao "ecosistema" para sobrevivir, como fixeron a nosa música e a nosa lingua ao longo dos séculos. As Tanxugueiras, como vostede e como outros artistas actuais (Baiuca, Boyanka Kostova...) son precursoras á hora de combinar a musica tradicional galega con xéneros da electrónica. O futuro da nosa cultura musical pasa por seguir a apostar por esa combinación de xéneros sen que se perda a nosa esencia? Na música tradicional sempre nos vemos como parte dunha cadea, que vén de antes e segue. Por iso, e tamén na electrónica, xa existían exemplos anteriores. Mesmo os de Verto cando este verán sacaron a súa muiñeira de Chantada en clave "trap", lembraban aquela discotequeira dos 70. Penso que sempre foi así. Comentabamos con Henrique Monteagudo no documental sobre a muiñeira e o trap que as nosas cantigas de amigo no fondo xa adaptaban aquelas cantigas de muller rituais que serían xa moi arcaicas no século XIII ás modas do momento. E seguramente aquelas cantigas de muller, das que hai moitos argumentos para pensar que conteñen elementos que viñan da prehistoria paneuropea, foron adaptándose a sucesivas e aínda quedan estratos na tradición oral actual. Sempre poño o exemplo da música tradicional vista como unha catedral con estilos superpostos, barroco, románico... e mesmo un dolmen como alicerce. Como músico, vostede conseguiu todo o que se pode conseguir. Que lle pode aportar de novidade este 2022 que estamos a comezar? Un soño sería que tivese consecuencias positivas para a música. Na Galiza temos un gran patrimonio musical, artistas e público, pero non fomos quen de crear un circuíto claro para a nosa propia música. O máis perto que estivemos foi coa música celta, pero o circuíto de festivais non se reciclou e quedou bastante obsoleto. Sería marabilloso aproveitar o novo interese pola nosa música e o parón da pandemia para "reiniciar o sistema". Crear, por exemplo, un gran festival no que a nosa música fose a que convida ás de fora e non ser nós mesmas as convidadas. Temos modelos moi próximos. No Festival de Lorient ou no Celtic Connections de Glasgow, por exemplo, a súa música recibe as demais. As grandes estrelas doutros xéneros actúan nun marco clarísimo ao que teñen que adaptar o seu repertorio e ao mesmo nivel que as estrelas locais. Este sería un bo momento para tentar unha reorganización do noso panorama musical.